Stoomgeest
Impressie van de voorstelling
Gezien: 13 april in het Spoorwegmuseum Utrecht, op perron 2

door Birgit Spoon

Op verzoek van het Spoorwegmuseum in Utrecht, maakte Pandemonia de voorstelling 'Stoomgeest', waarin de geschiedenis van de stoommachine wordt uitgelegd. Tegelijkertijd wordt de relatie tussen Loc 6317, die van Berlijnse makelij is, en haar trouwe stoker Jan (Simone Dresens) verteld.
Stoker Jan laat trots een contract uit 1912 aan de kinderen zien. Zijn Loc heeft een voorkeur voor vette kolen want bloemkolen smaken niet lekker en dunne kolen zorgen ervoor dat zij gaat hoesten want haar longen kunnen niet tegen het fijne stof. Door de vette kolen heeft de loc uiteraard vrouwelijke rondingen en drinkt daarbij maar liefst 4500 kubieke meter water. Met gieters vullen zou je dagen bezig zijn om haar dorst te stillen dus is 'de slurper' uitgevonden: een waterslang die vroeger op alle stations aanwezig was. Via het pannetje water dat moeder thuis opzet en de druk die ontstaat als het deksel op de pan blijft zitten terwijl het water kookt, wordt het ontstaan van kracht door stoom uitgelegd. Iedereen weet wel te vertellen wat de enorme druk tot gevolg had... Boem.
Zo blijft het publiek aan de lippen van stoker Jan gekluisterd. Meegetroonde ouders worden niet ontzien en mogen de gigantische kolenschep vasthouden en hem assisteren. Na een waarschuwing dat de allerkleinsten hun vingers in hun oren moeten stoppen, laat Jan het deksel van de kolenopslagruimte dichtvallen. Daarna wordt in het machinisten-huisje de stoomfluit drie keer gedemonsteerd. Je zou er haast stil van worden. Maar op dat moment is hij alweer bovenop de loc geklommen en kondigt een spannende gebeurtenis uit zijn stokerscarrière aan:

Vlak voor de oorlog in hartje Limburg, had hij op een donkere nacht dienst samen met zijn chef, meester van Dongen. Deze wilde graag de 'kolenbonus' in de wacht slepen en probeerde daarom zo snel mogelijk zijn eindbestemming te bereiken. Zoals je begrijpt, die bonus wordt alleen uitgereikt als je zo snel mogelijk met zo min mogelijk verbruik van kolen aan het einddoel komt.
Jan opperde, dat er dan véél meer kolen gestookt moest worden wat de bonus weer teniet zou doen. Zuinigheid boven alles. Al kibbelend legde Jan zich uiteindelijk bij de situatie neer en schepte zwetend de kolen in de oven die veel weg heeft van een 'Pizzahut-oven'. Om de kolen gelijkmatig verspreid te krijgen, harkte hij de berg netjes aan. Plotsklaps verscheen er een witte, doorzichtige gedaante die met gekruiste armen een stopteken maakte. De Loc stopte direct en wat bleek? Op nog geen tien meter afstand van de opgeblazen spoorbrug bleef de trein staan. Zowel Jan als meester van Dongen geloofde in het bestaan van de beschermengel en samen gingen ze direct naar haar op zoek. Maar op de plek waar zij aan hen verschenen was, lag alleen een vlinder met de vleugeltjes te klapperen. Jan heeft haar opgepakt en in een etui bewaard om haar nu aan het publiek te laten zien. Daarmee is het verhaal ten einde en komen in het machinistenhuisje grote stoomwolken aandrijven. Jans stem sterft langzaam weg, ergens in het binnenste van de loc. Dat was de stoomgeest.

Onder het laagje kolenroet van stoker Jan zit actrice Simone Dresens verstopt. Haar levendige dynamiek en gemakkelijk op- en afklauteren van de loc komen voort uit een carrière in de dans- en musicalwereld. Behalve het uiterst nauwkeurig bestuderen van de authentieke gebaren van 'een stoker' heeft zij maar liefst vijftig boeken over stoommachines en stoomlocomotieven doorgenomen. Haar verhaal en uitleg, samen met de bezigheden van een stoker, komen daarom waarachtig over op het publiek. Toch lijken kinderen aanvankelijk moeite te hebben met het blijven luisteren. Langzaam maar zeker echter begrijpen zij waar het over gaat en zijn zij daadwerkelijk onder de indruk. In tegenstelling tot sommige ouders, die kennelijk niet geïnteresseerd waren in het getoonde en hun kinderen verder meetroonden. Uiterst jammer want die hadden maar al te graag alles gehoord. Gelukkig werkt het gros van de ouders wèl mee.

De methode uitleg-door-spel werkt kennelijk goed, getuige dat ik enkele dagen later nog de details van loc 6317 weet. Met het precieze aantal kubieke meters water had ik meer moeite maar à la...

Birgit Spoon

 Terug naar de Agenda van Nederland