Terug
naar overzicht
'Film', zei de docent van een korte cursus van de Open Universiteit over dat onderwerp, 'is een cultuurgebonden fenomeen'.
Zoiets klinkt natuurlijk goed in het kader van cultuurwetenschappen, maar in feite is het een open deur. Want, is niet elke kunstuiting of zelfs alles wat we doen cultuurgebonden? We kunnen immers niet anders.
Ook humor is behalve aan smaak ook sterk aan cultuur gebonden. Verder
is er voor sommige soorten humor ook nog een bepaalde kennis nodig om de
grap ervan in te kunnen zien. Vooral humor over (klassieke) muziek kan
behoorlijk elitair zijn. Dat bleek maar weer eens toen Hans Liberg de finale
van de kunstkennersquiz de Conaisseur luister mocht bijzetten met een korte
conference. Deze collega-musicoloog en tovenaar aan de piano, die tenslotte
voor het cabaret koos, had het bij die gelegenheid over het vijfde pianoconcert
van Rachmaninov. Ondanks alle kunstkenners in de zaal werd er niet gereageerd.....
Rachmaninov schreef maar vier van deze concerten, maar dat moest Liberg
toen gaan uitleggen.
Humor op papier is vaak begrijpelijker, ook als die over muziek gaat.
Zo bezat ik ooit eens een cartoon waarop een ijverig studerende hoornist
lustig noten rondstrooide, die vervolgens door een even ijverige en met
stofzuiger gewapende vrouw weer werden opgezogen.
Daar moest ik aan denken toen ik bij een benzinestation een auto met vier geopende portieren aantrof, in een ervan het achterwerk zichtbaar van een man die daarbinnen met iets bezig was. De slang die van de auto naar een vreemde vierkante metalen doos liep verklaarde de situatie. Er stond met grote letters STOFZUIGER op. En misschien, lezer, was het u nog niet eerder opgevallen, maar ook de stofzuiger zelf is een muziek- of is het in dit geval 'muzikaal' instrument? Binnen al die herrie is vaak nog een fascinerende melodie te horen voor wie er oor voor heeft.
Maar er bestaat ook een rand, Grand Ouverture van Malcolm Arnold opgedragen aan 'President Hoover en daarom gezet voor volledig symfonieorkest en vier stofzuigers als solo-instrumenten. Het is de eerste compositie in de muziekgeschiedenis waarin deze instrumenten van groot huishoudelijk belang hun juiste plaats binnen het orkestrepertoire hebben gekregen.' Aldus het programmaboekje bij de CD's van het Hoffnung Festival of music 1988 (op Decca). Deze beschrijving gaat vergezeld van een tekening waarop vier 'stofzuigeristen (?)' m/v zijn te zien. De bladmuziek is met wasknijpers aan de lessenaars vastgezet, er vliegt een haarstukje door de lucht. En zelfs deze humor blijkt cultuurgebonden en verdient misschien aan deze zijde van de Noordzee toch enige uitleg. In het Verenigd Koninkrijk worden stofzuigers namelijk ook 'hoovers' genoemd, wat eigenlijk een merknaam is (zoiets als plakband sellotape noemen, zeg maar) die dus niets van doen heeft met J.Edgar Hoover aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.
Terug naar de veel te vroeg gestorven Gerard Hoffnung, die behalve musicus vooral ook cartoonist en humorist was. Dankzij hem kregen de Britten er weer een heel eigen fenomeen bij: de Hoffnung Festivals, oftewel Dollen met Muziek. Binnen deze formule is niets heilig: noch de muziek, de musici, critici, tradities, noch het publiek. Vandaar onderdelen als het Concert voor tuinslang en orkest, De hoester en Metamorphoses on a Bedtime Theme. Het Concerto Popolare waarin ongeveer alle bekende pianoconcerten aan elkaar geregen worden (daar was Liberg dus niet de eerste mee) en bovendien dirigent en pianist duidelijk een verschil van mening hebben over het tempo behoort tot de toppers. Kortom, Hoffnung (ook in de gebundelde cartoons) voor een luchtige kijk op het soms al te serieuze muziekbedrijf.
PRISKA FRANK