Terug
naar overzicht
'Als je in korte tijd een paar maal heel dicht bij huis met de dood wordt geconfronteerd, beïnvloedt dat onwillekeurig je leven. Je gaat er nog meer over nadenken. Allerlei essentiële vragen komen weer boven. Is er inderdaad een wereld aan het eind van die tunnel? Wat doen we eigenlijk op deze planeet, of, wat zouden we er moeten doen? Hoeveel levens hebben we eigenlijk? Etcetera, etcetera.
In christelijke godsdiensten wordt geschermd met hemel en hel, stokken achter de deur om de gelovigen op het rechte pad te houden. Eigenlijk treurig dat dit soort drastische dreigementen nodig is (c.q. nodig worden geacht). Eerlijk gezegd is het klassieke idee dat meestal van de hemel geschetst wordt voor mij minstens zo'n schrikbeeld als dat van de hel. In de eerste plaats moeten ze daar zo langzamerhand toch ook last hebben van een gigantische overbevolking. Mocht de ruimte toch onbeperkt blijken, dan zou de 'beloofde' harmonieuze rust en zaligheid met de bijbehorende muziek genoeg zijn om mij gillend te doen weglopen (en hopelijk kan dat dan nog). De gedachte aan voortdurend klinkende engelenkoren heeft op mij dezelfde uitwerking....'
Zover kwam ik ongeveer driekwart jaar terug om vervolgens te merken dat op dat moment 'heel dicht bij huis' te dichtbij was om er op deze manier over verder te schrijven. Maar onlangs dacht ik opeens weer aan deze onvoltooide column toen ik in een tijdschrift een artikel zag over muziek in de beeldende kunst met als illustratie van Caravaggio 'Rust tijdens de vlucht naar Egypte'. Hierop is prominent op de voorgrond een vedel- (viool) spelende engel afgebeeld. Dit naar analogie van het verhaal over Saul en David: muziek zou rust in de ziel brengen. Jozef houdt, de ellebogen op zijn schoot steunend, de bladmuziek voor hem op. Aardig is dat de auteur van het artikel, de schilder Tom Philips, zich afvraagt waarom uitgerekend een engel die zo te zien eenvoudige melodieën niet uit zijn (haar?) hoofd kent. Maar ook, is het niet heel 'engels' om genoegen te nemen met een gehoor van vier waarvan er twee (Maria en Jezus) slapen en een derde een ezel is?
Nu toch weer nieuwsgierig geworden naar musicerende engelen, besloot
ik er een prachtig boek, dat ik ooit voor een habbekrats in Boedapest kocht,
bij te pakken.
Een detail van hetzelfde schilderij van Caravaggio blijkt de omslag
te sieren! Binnenin behalve de Saul en David van Rembrandt inderdaad nog
meer engelen. Gedrochtelijke putto- achtige babies met vleugels, jongens-
en meisjesachtige engelen, koren en orkesten van ge-aureoolde engelen bij
het laatste oordeel èn bij scènes van Maria's kroning en bij Maria met
haar pasgeboren kind. Engelen met getormenteerde en met onnozele engelengezichten.
Meer dan vijfhonderd jaar geleden heeft Hans Memlinc, wat mij betreft althans, al de ultieme engelen geschilderd. Meer dan levensgroot (1.68 x 2.30 m, niet eens ten voeten uit vanaf vlak onder hun kruis in wolken gehuld) staan in strikt symmetrische opstelling tien musicerende engelen van diverse pluimage op een rij. Ze zijn voorzien van verschillende instrumenten, weelderig golvend lang haar en een hemelse uitdrukking op hun gezicht. De combinatie van instrumenten met van links naar rechts psalter, tromba marina, luit, 2 trompetten, zink, bazuin, portatief orgel, harp en vedel is zo'n instinker voor iconografen. Plaatjes uit het verleden als dit schilderij kunnen namelijk gebruikt worden om informatie te krijgen over muziek van vroeger.
Hoe instrumenten eruit zagen en bespeeld werden in de renaissance is bij Memlinc duidelijk te zien. Maar de opstelling en combinatie ervan zegt niets: zoals zo vaak op schilderijen hebben die namelijk een symbolische betekenis. Het blijkt dus een prachtig schilderij van hemelse kakofonie.
PRISKA FRANK