Terug naar overzicht
Het label Veritas heeft een CD op de markt gebracht van de meest belangrijke en gecompliceerde componist uit de Renaissance: Guillaume Dufay. Op de CD staat de 'Missa Ecce Ancilla Domini' uitgevoerd door het Ensemble 'Gilles Binchois' (Gilles Binchois was een componist ten tijde van Dufay) onder leiding van Dominique Vellard. De CD is leuker om zijn keuze van de Mis dan om zijn muzikale interpretatie daarvan. De uitvoering is netjes, alle noten worden op het juiste moment zuiver gezongen, maar klinken niet bevlogen waardoor de muziek op deze CD de aandacht van de luisteraar moeilijk vast kan houden.
Guillaume Dufay werd geboren rond 1400 en overleed in 1474 in Cambrai (het huidige Kamerijk). Hij heeft in vele muziekcentra gewerkt en zijn muziek is in nog meer belangrijke culturele centra, waar de meerstemmige muziek werd gebezigd, gekopieerd en uitgevoerd. Door zijn tijdgenoten werd hij als een van de belangrijkste componisten beschouwd, vooral vanwege zijn muzikale experimenten. Zijn werk heeft mede daardoor alle vijftiende-eeuwse componisten beïnvloed. Dufay is tot aan zijn dood blijven componeren.
Alvorens op deze CD in te gaan, eerst iets over het genre Mis. Een Mis bestaat uit twee delen, die in de vijftiende eeuw apart gecomponeerd werden. Het eerste deel is het ordinarium ('het gewone'), namelijk dat deel van de Mis waarvan de tekst altijd hetzelfde is en uit vijf losse composities bestaat: Kyrie, Gloria , Credo, Sanctus en Agnus Dei. Het andere onderdeel van de Mis is het Proprium ('het eigene'). Voor dit deel zijn er elke dag andere teksten, die specifiek voor een bepaalde (feest)dag in de kerk zijn. In de tijd van Dufay was het genre Mis net in opkomst en men componeerde nog òf een cyclus voor het Ordinarium òf een cyclus voor het Proprium. Dat gold ook voor Dufay.
Op deze CD is dus het Ordinarium 'Missa Ecce Ancilla Domini' (vertaling: Zie hier de Maagd des Heren) opgenomen dat door Dufay waarschijnlijk in de jaren 1450-1455 werd geschreven. Het Ordinarium ontleent haar naam aan het antifoon 'Ecce Ancilla Domini', het Gregoriaanse gezang dat in de Tenorpartij gezongen wordt. Dit antifoon vormt de basis voor deze vierstemmige Mis. Een al bestaande melodie op die manier voor een nieuw werk gebruikt wordt, noemt men cantus firmus (de al bestaande stem). In de tijd van Guillaume Dufay werden deze cantus firmi bijna altijd in lange noten in de Tenor-partij verwerkt. Iets wat dit ordinarium opmerkelijk maakt is het feit dat er nog een tweede antifoon als cantus firmus in de Tenor is gebruikt, en wel: 'Beata Es Maria' (vertaling: Gezegend ben jij, Maria). Deze twee antifonen gaan allebei over de Maagd Maria en hebben een muzikale overeenkomst, waardoor ze te zamen als raamwerk kunnen dienen voor dit ordinarium. Het Proprium op deze CD is een anoniem overgeleverd 'De Angelis Dei Officium', eveneens een cyclus die gebaseerd is op een antifoon. De twee delen van de Mis horen dus niet bij elkaar, maar vullen elkaar (muzikaal) goed aan. De reden dat het Ensemble Gilles Binchois deze twee cycli samen als Mis heeft opgenomen, is dat men denkt dat dit anonieme Proprium van Dufay is. Op basis van stilistische overeenkomsten kunnen musicologen anonieme werken eventueel toeschrijven aan wel bekende componisten. Op dit moment wordt er veel onderzoek naar Guillaume Dufay gedaan. Een nieuwe opvatting over zijn stijl heeft er toe geleid dat sinds kort veel anonieme werken, die waarschijnlijk zijn geschreven toen de componist in de buurt was, aan Dufay toegeschreven worden, met name bij het gebruik van cantus firmi. Nu deze twee delen van de Mis samen te horen zijn klinkt het stilistisch goed. Er is op geen enkele manier te horen dat deze werken niet van één componist zouden zijn. De stijl klopt. Het is een geschikte CD om dit fenomeen auditief te ondergaan. Men weet vaak op papier dat iets mogelijk is, maar het ensemble Gilles Binchois bewijst dat de theorie hier ook goed in praktijk werkt. Al de opmerkelijkheden van deze opname worden ook behandeld in het bijgeleverde tekstboekje. De uitleg is geschreven door de Engelsman David Fallows, de Dufay-kenner onder de musicologen. Het is vreemd dat in het boekje van het Veritas label (dat een onderdeel is van het Engelse Virgin) Frans als eerste taal heeft. Hierdoor ontstaat de koddige situatie dat eerst de Engelse uitleg vertaald in het Frans met daarbij de voorbeelden is te lezen. Als tweede volgt dan de originele Engelse tekst en tenslotte een Duitse vertaling. Zo raar is ook de volgorde bij de vertaling van de Latijnse teksten: van links naar rechts Frans, Latijn, Engels en Duits. Wat een chauvinisme van dit Franstalige ensemble! Verder is het tekstboekje mooi uitgevoerd. Het mist wel een biografie van het Ensemble en zijn dirigent.
De CD heeft echter ook een groot minpunt. Zo interessant als de CD op wetenschappelijk gebied is, zo flauw is de manier van zingen om naar te luisteren. De uitvoering van deze Mis laat dus te wensen over. Bevlogenheid in de muziek ontbreekt met als gevolg dat de luisteraar (ook het geoefend oor van twee mensen die zich beroepsmatig met deze muziek bezighouden) er moeite mee heeft een dik uur de aandacht er bij te houden: het boeit niet. Het ensemble zingt niet vals of lelijk of foute noten, maar het klinkt allemaal te netjes. Het muziekschrift bestaat uit een afwisseling van bolletjes en streepjes, en zo klinkt deze CD op bepaalde momenten ook. De grenzen van muzikaliteit en eigen invulling van de dirigent Dominique Vellard zijn op geen enkele manier bereikt. En dat terwijl er van deze muziek juist zoveel te maken is. Erg Jammer!
SASKIA ROLSMA