Terug naar overzicht
Als er in een krantebericht ineens muzieknoten verschijnen, is mijn aandacht getrokken. Jan Godschalk bekritiseert in het NRC van 23 juli 1994 een notenbalk en terecht. Het gaat om de notenbalk die is 'gecomponeerd' door Joël Sternheimer. Deze quantumfysicus uit Princeton beweert dat "planten beter groeien wanneer er bepaalde melodieën voor ze worden gespeeld. Want", zegt hij, "de opbouw van een proteïne uit aminozuren gaat gepaard met 'quantumvibraties', die vertaalbaar zijn in hoorbare muziektrillingen. Vind je de juiste toon en laat je iedere toon net zo lang duren als de tijd die nodig is voor de opvolging van het ene aminozuur door het andere, dan stimuleer je de synthese van de betreffende proteïne." De door Sternheimer ontwikkelde muziek zou tomaten tweeëneenhalf keer zo groot maken en virusinfecties stoppen. In principe is het idee van Sternheimer helemaal nog niet zo gek. Trillingen, het basiselement van geluid, kunnen bepaalde processen in gang zetten. Om een simpel voorbeeld te geven: elke ruimte heeft zijn eigen frequentie. De badkamer is een goede plek om dit te testen. Als je door het zingen van een toon de juiste frequentie raakt, wordt de toch al zo kleine ruimte gevuld met trillingen die een enorme spanning oproepen. Het lijkt dan wel of de ruimte op springen staat. Ik stel mij voor dat Sternheimer iets dergelijks bedoelt, bepaalde trillingen, dus bepaalde frequenties, kunnen de juiste stimulans vormen om processen in gang te zetten of te stimuleren.
De notenbalk onder aan het artikel draagt de titel "Cytochrome oxydase". De aanduidingen erbij zijn ook erg interessant: 'Dernière protéine de la chaîne respiratoire humaine' wat zoveel wil zeggen als dat de noten gezongen dienen te worden. Voorts nog een aanduiding: 'Début de la sous-unité 3 mitochondriale'. Sternheimer noteert het geheel in een 4/8 maatsoort en getroost zich veel moeite alle noten in zestienden te noteren. Waarom hij dat zo precies doet, is totaal onduidelijk daar al eerder gesteld is dat je iedere toon net zo lang moet laten duren als nodig is voor een bepaald proces. Daarbij komt dat nergens genoteerd staat welke stemsoort het beste werkt bij tomaten. Mannenstemmen zijn lager dan vrouwenstemmen. Een lage stem kent grotere trillingen dan een hoge stem en heeft dientengevolge een ander effect op de tomaat. Als de melodie door een mens gezongen dient te worden, is meer informatie dus zeker gewenst. Moet het een getrainde stem zijn die goed alle resonantieruimtes weet te benutten en dus meer kern en klank en dus trillingen kan opwekken of maakt het eigenlijk niet uit. Het feit dat Sternheimer aangeeft de stem als stimulator te willen gebruiken, geeft al aan dat het niet alleen de frequenties zijn die een proces in gang kunnen zetten, het gaat ook om de resonans. De zinsnede 'de juiste toon' impliceert deze conclusie.
De notenbalk geeft nog meer informatie: de noten zijn voorzien van letters. Aha, zal iedereen denken, het gaat om een modale melodie gevat in een hexachorden systeem a la Boethius en heeft dus te maken met sfeerharmonieën. Ik moet iedereen teleurstellen, de melodie is niet modaal, zelfs niet tonaal. De toonsafstanden die gebruikt worden zijn niet te vatten in een systeem. De melodie is niet melodieus, roept geen bepaalde gevoelswaarde op en klinkt eigenlijk een beetje willekeurig. De belettering van de noten zijn ook niet systematisch gekozen. De aanduiding 'Début de la sous-unité 3 mitochondriale' leek mij te duiden op drie eenheden die in de melodie aanwezig zouden moeten zijn. Drie tonen vormen de kern van het stukje: de f, de g en de a. Deze noten hebben telkens verschillende beletteringen waaruit je zou kunnen afleiden dat op deze tonen een toonreeks begint of dat vanuit deze tonen een toonreeks gevormd zou kunnen worden. Tot op heden is het mij niet gelukt de relaties tussen de tonen en hun letters te vatten in een sluitend systeem. Toch moet het om toonrelaties gaan want Sternheimer gebruikt niet voor niets het woord 'muziektrillingen'. Eén toon maakt geen muziek. Meerdere noten ook niet trouwens, maar het is niet Sternheimers bedoeling 'muziek' in de verheven zin van het woord te schrijven. De relaties tussen de tonen of beter in dit geval, de afstanden tussen de tonen zouden meer stimulerende trillingen opleveren als ze tegelijk gespeeld zouden worden. Rare sprongen die als dissonant te boek staan komen veelvuldig voor. De welluidende afstanden zijn in de minderheid. Daarnaast is het belangrijk te weten of deze melodie buiten of binnen gezongen moet worden. In de buitenlucht vervliegt de klank als snel en in een afgesloten ruimte zouden akoestische elementen weer meespelen. Kortom vragen te over aan de heer Sternheimer met betrekking tot deze compromitterende notenbalk.
Al sinds mensenheugenis onderkennen muziektheoretici de heilzame en ook vernietigende werking van muziek. Bepaalde toonaarden zouden slecht zijn voor de mens en sommige juist weer goed en heilzaam. De gedachte dat trillingen voortgebracht door instrumenten met een bepaalde frequentie en ook resonans heilzaam kunnen zijn, komt in de New-age weer terug. Koperen schalen die tot klinken worden gebracht en geplaatst zijn op buik, been, hoofd en andere delen van het lichaam kunnen processen in gang zetten die een weldaad voor het lichaam en de geest zijn. Dat dit idee ook van toepassing zou zijn op tomaten kan ik mij goed voorstellen. De tomaat is ten slotte ook een levend organisme. Alleen de notenbalk die als voorbeeld dient, kan mij geenszins overtuigen.
KATJA BROOIJMANS