Terug naar overzicht
Een zeer bijzonder concert verzorgd door een zeer bijzonder gezelschap. Het Nederlands Kamerkoor en het Schönberg ensemble onder leiding van Reinbert de Leeuw brachten in Muziekcentrum Vredenburg stukken van Schönberg en Kagel die je niet vaak hoort. De koorwerken van Arnold Schönberg zijn een belangrijk onderdeel van zijn oeuvre maar worden zelden geprogrammeerd. Wellicht door het ontbreken van een vast publiek hiervoor want in muzikaal opzicht zijn ze erg interessant. De zaal was dan ook maar half gevuld en het percentage koorzangers en andere muzikaal geëngageerde, hoog. Het Nederlands Kamerkoor spant zich telkens weer in voor vergeten, verguisde en moeilijke muziek. Een verdienste is het dat moderne muziek gaat leven in de handen van dit ensemble. Uiteraard is de rol van de dirigent niet te verwaarlozen maar zonder de flexibiliteit van het koor worden 'piep-knars' stukken niets meer dan lastige ploeter- muzieken. Nu is het Nederlandse publiek inmiddels wel wat gewend en Schönberg en Kagel zijn makkelijker te bevatten dan twintig jaar geleden. De ontwikkeling van musici en publiek is te merken in de hoge kwaliteit van de uitvoering maar ook aan de oprechte waardering; het applaus.
Kagel
Het "Mitternachtsstück" van Mauricio Kagel is gebaseerd
op dagboek fragmenten van Robert Schumann. De tekst wordt gedeclameerd
door een verteller. Enkele solisten acteren en het koor becommentarieert
en verzorgt achtergrondgeluiden. Het instrumentale ensemble is net als
het koor puur voor de context. De psychologische dromen, zoals Schumann
het noemde, worden vergezeld door geluiden van takken, kopjes, het inschenken
van drankjes en andere normale geluiden in huis en tuin, alsmede het
begeleiden en illustreren van de dikwijls moeilijk te volgen tekst. Het
geheel was verpakt in een scenische opstelling met bijpassende verlichting.
Bij tijd en wijle was het zelfs lachwekkend. De solisten en de verteller
acteerden maar het decor ontbrak. De mensen die in het theater de geluidseffecten
verzorgen, stonden keurig uitgelicht op het podium als slagwerk-sectie.
'Champagne' werd live ingeschonken en glazen en kopjes rinkelden. Kagel
heeft alles genoteerd in zogenaamde 'actie-notatie'.
Veelzijdigheid
Schönberg was in alle facetten vertegenwoordigd; in liturgisch,
theoretisch, filosofisch, tonaal en antonaal opzicht. De vijf stukken geven
een mooi overzicht van de diversiteit in Schönberg als componist.
Het "De Profundis", een stuk uit 1950 is overweldigend in dramatiek
en dynamiek. Krachtige climaxen, zeer hoge tonen en een stuwende ritmiek
maken deze combinatie van gezongen en gesproken tekst bijzonder indrukwekkend.
In groot contrast met het "De Profundis" staat het lied "Dreimal
tausend Jahre" dat veel bescheidener in klank is. De "Drei Volkslieder"
uit 1948 druisen tegen alle verwachtingen in, doordat ze overwegend tonaal
zijn. Je mist zowaar de spanning tussen de tonen. De melodie van het volkslied
ligt in een van de stemmen, terwijl de overige stemmen deze versieren met
van de melodie afgeleide motieven. Een werkwijze die klassiek te noemen
is. Hieruit blijkt wellicht het vakmanschap van Schönberg. Naast de
door veel mensen als bij elkaar geraapte notenhopen geclassificeerde muziek
was hij ook in staat 'gewone' en 'welluidende' muziek te schrijven. De
"Vier Stücke für gemischten Chor" zijn filosofisch
van aard. In karakter verschillen de vier liederen enorm van elkaar. Druk
en chaotisch naast warm en overzichtelijk. Vooral de laatste van de vier
'Der Wunsch des Liebhabers' is een vernuftig staaltje goed klinkende techniek.
Het zacht, ritmisch pulserend zingend koor wordt begeleidt door een mandoline,
viool, cello en klarinet. De wisselwerking tussen beide ensembles is verbluffend.
De structuur wordt bepaald door de melodie die steeds in een andere stemgroep
subtiel boven de rest uitklimt. De tekst is door de voortdurende snelle
notenwaarden enkel door de medeklinkers waar te nemen. Contrasten tussen
hard en zacht, snel en langzaam worden door het Nederlands Kamerkoor feilloos
neergezet. De sopranen hebben op elke gewenste hoogte een prachtige klank,
maar ach telkens weer levert dit koor een sublieme prestatie. Ik kan dus
kort zijn over het uitvoeringsniveau: intiem, dramatisch en vooral muzikaal.
Reinbert de Leeuw heeft met zijn absolute begrip voor beide componisten
een concert verzorgd waarbij de aandacht van het begin tot het einde geconcentreerd
bleef op de muziek. Geen onnodige gebaren, geen bla-bla: fantastisch!
KATJA BROOIJMANS