Terug naar overzicht
Voor veel mensen is muziek maken een inspirerende hobby die een leven lang wordt beoefend. Samenspelen is vaak een nog veel grotere vreugde. Wel moet dan aan een aantal voorwaarden worden voldaan. De spelers moeten ongeveer van gelijk niveau zijn en met dezelfde intentie spelen en liefst ook nog een beetje maatvast. Onenigheid over wie het verkeerde tempo speelt, te vroeg of te laat inzet, vals speelt of steeds sneller cq. langzamer gaat heeft voor menig amateur-ensemble het plezier vergald. Voor wie de medespelers niet voor het oprapen liggen of voor wie gevrijwaard wil blijven van al deze stekeligheden is er al heel lang een mogelijkheid om toch 'samen' te spelen: Music Minus One (MMO). Deze Amerikaanse formule begon op LP's met aan de ene kant een stuk in volledige bezetting en aan de andere hetzelfde stuk maar dan zonder de (een) solopartij. MMO biedt zowel lichte als klassieke muziek: voor klassiek zijn het vooral de grote soloconcerten die worden uitgebracht, dus met een heel orkest erbij. Met zo'n eigenlijk play-backend orkest kan de eenzame musicus dus thuis meespelen van een bijgeleverde partij. Het effect kan heel fantastisch zijn. Nu was de LP wel een heel lastig medium om bij mee te spelen, maar een voordeel was wel dat men door de snelheid iets te variëren ook de toonhoogte kon bijstellen. En dat is nodig want als instrument en orkest niet stemmen gaat de combinatie ervan door merg en been. Zelf zette ik de muziek van de LP's over op een cassettebandje omdat ik mijn platenspeler nu eenmaal niet naast mijn vleugel heb staan èn omdat de LP dan niet sleet. Met walkman (met variabele snelheid, dus ook daar kon ik de toonhoogte nog bijregelen), koptelefoon en teller-cijfers voor bepaalde punten om te beginnen werkt dat geweldig. Want wie wil meespelen met de muziek via luidsprekers moet die wel heel hard zetten omdat een 'live' instrument nu eenmaal veel luider klinkt dan zelfs een heel opgenomen orkest op 'huiskamersterkte' afgespeeld. Met die koptelefoon bespaar ik mijn buren dus ook veel overlast. Nou ja, ik zit natuurlijk wel dat concert voluit te spelen. Is mijn bandje versleten en uitgerekt door gebruik dan kan ik een nieuwe opname van de plaat maken. MMO stapte vervolgens zelf op cassettes over, waarbij het natuurlijk raadzaam is/was om ook daar een werkkopie van te maken om na slijtage zelf weer een volgend gaaf exemplaar te kunnen opnemen. Ik herinner me nog dat ik niet eens zo vreselijk lang geleden in een winkel vroeg waarom MMO nog niet op CD was overgestapt, want dit onverslijtbare medium is toch ideaal voor veelvuldig gebruik en bovendien is door de telling in minuten en secondes geen discussie meer mogelijk over waar nu precies iets staat, zoals bij cassettebandjes of liever de verschillende afspelers het geval is. Inmiddels is MMO inderdaad op CD overgestapt waarbij dan weer de mogelijkheid tot het (beperkt) aanpassen van de toonhoogte is vervallen, tenzij men over een van die zeldzame CD-machines beschikt waarbij dat wel kan. Hoe dan ook, gezien het feit dat MMO toch steeds weer nieuw aanbod levert mag men aannemen dat er een markt voor is.
Concurrent
Wie dezer dagen in de platenwinkel een heuse platenhoes van het
label Sony aantreft, zal zich misschien afvragen of nu zelfs de Japanners
(via de VS) weer LPs' zijn gaan produceren. Maar wie beter kijkt zal op
de verpakking op inderdaad LP-formaat van de Ensemble Live serie de afbeelding
van een CD en de opmerking 'music and CD included' aantreffen. Want met
dit 'Practice and playing system' heeft MMO er een concurrent bij. Al eerder
op de Amerikaanse markt een succes gebleken is de serie nu in Europa geïntroduceerd
en via de platenwinkel verkrijgbaar. Kennelijk is de markt nog niet verzadigd,
zou je denken, of is er iets anders aan de hand. Dat laatste klopt tenminste
ook, want Sony biedt duidelijk een ander repertoire, namelijk kamermuziek.
Bovendien is de aanpak daardoor enigszins verschillend. Van de 22 werken
waaronder veel strijkkwartetten van Haydn zijn namelijk maar liefst 89
versies uitgebracht. Het is mogelijk om èlke partij mee te spelen.
Wie viool speelt, kan dus een CD kopen waarop het aandeel van de eerste
viool ontbreekt met wederom de bladmuziek daarvan bijgeleverd. Maar hij
kan ook kiezen voor de vaak iets eenvoudigere partij van de tweede viool.
Daarvan is dan een andere CD beschikbaar met eveneens de bijbehorende bladmuziek.
Ook voor cellisten en altviolisten is in het geval van strijkkwartetten
een aparte versie verkrijgbaar. Er zijn ook enige kwartetten van Mozart
en Beethoven en drie stukken voor blazers en piano (twee kwintetten en
een trio van Beethoven en Mozart) op deze wijze uitgebracht. De prijs van
deze Ensemble Live-pakketten bedraagt die van een full- price CD: tussen
de ƒ 45,-- en de ƒ 50,--. En wat krijgt men daarvoor? In die LP-hoes bevindt
zich een zeer eenvoudig kartonnen envelopje waarin de CD. Vreemd, maar
noch op hoesje noch op de CD zelf of ergens anders staan de uitvoerenden
vermeld en dat terwijl wel uitvoerig producer, technical director, recording
engineers en dergelijke met name genoemd staan. ADD is de enige mededeling
die we krijgen en dat suggereert dat er ergens een oude op zijn best tweede-
rangs opname is opgediept. Inderdaad klinkt het Kwintet KV 452 voor piano,
hobo, klarinet, hoorn en fagot, dat ik zelf op deze manier instudeerde
en speelde, niet erg briljant en modern. Wel is het een doorzichtige opname
waarin de verschillende stemmen goed van elkaar te onderscheiden zijn en
dat voor het samenspelen wel plezierig. Overigens had ik me in deze tijd
van authentieke uitvoeringspraktijken kunnen voorstellen dat ergens melding
gemaakt zou worden van de gebruikte stemtoonhoogte. Die blijkt trouwens
gewoon A'=440 Hz te zijn. Wat de bladmuziek betreft een paar kritische
kanttekeningen. In de eerste plaats is die gedrukt op heel glibberig papier
dat snel verfomfaait in het gebruik en waarop het moeilijk aantekeningen
maken is. Verder is alleen die ene partij afgedrukt en zelfs als er verschillende
maten rust zijn is er geen indicatie gegeven van wat er in andere partijen
gebeurt. Zeker in het geval van piano is dit ongebruikelijk omdat normaal
gesproken die partij juist de hele partituur bevat en daarmee een overzicht
over het hele stuk. Bij MMO, waarvan ik alleen pianoconcerten ken, is direct
onder de solopartij dan een tot tweede pianopartij gereduceerde orkestpartij
afgedrukt en dat werkt heel goed. Zinovy Goro staat vermeld als score consultant.
Hij is dus verantwoordelijk geweest voor de bladmuziek en daarin trof ik
tot mijn verbazing een stel foute noten aan! In het tweede deel, Larghetto,
zijn op een paar plaatsen (tweede maat na B, vijfde (2x) en tweede maat
voor E) in de linkerhand in plaats van octaven Bes-bes septiemen C-bes
geschreven en dat klinkt buitengewoon on-Mozartiaans, dat kan ik de lezer
verzekeren. Jammer, al zal een pianist van het niveau dat nodig om deze
muziek enigszins bevredigend te spelen daar zelf ook snel genoeg achter
komen. Evengoed vergissingen die in de toekomst gecorrigeerd dienen te
worden.
Tempi
Bij wat ik van MMO ken, heb ik me er altijd over verbaasd dat de
gekozen tempi vaak aan de hoge kant liggen. En dat bij repertoire dat op
zichzelf al niet eenvoudig is. De thuisspeler wordt het dus eigenlijk extra
moeilijk gemaakt. Bij Sony tref ik nu dezelfde tendens. Dat is des te merkwaardiger
omdat er in de muziek bij de verschillende delen door middel van metronoomcijfers
(zoveel noten per minuut) al tempi zijn aangegeven. Maar de beide opnames,
dus die met en zonder die ene partij, laten consequent snellere uitvoeringen
horen. Overigens is er dan ook nog weer eens verschil tussen die twee onderling!
Binnen de delen zitten hier en daar ook nog eens temposchommelingen. Omdat
je natuurlijk van tevoren wilt weten hoe snel je moet spelen wordt voordat
elk deel begint een aantal tellen vooraf gegeven door middel van een electronische
tik. Hoeveel dat er zijn staat daar ook bij elk deel in de muziek aangegeven.
MMO doet dat ook al jaren en deze methode voldoet. Maar bij het derde deel,
Rondo, van deze Mozart staan op papier maar drie tikken gedrukt en er worden
er wel elf gegeven! Het zijn details, want wat blijft is de 'kick' van
het op deze manier alleen samenspelen, en wat dat betreft is Sony Ensemble
Live denk ik toch een schot in de roos vanwege dat kamermuziekrepertoire
waarvan een gedeelte ook lagere eisen stelt aan de uitvoerders dan gemiddeld
bij MMO het geval is. Overigens kan iedereen natuurlijk zelf de partij(en)
van een favoriet stuk in de winkel kopen en thuis meespelen met een plaat/bandje/CD
etc. Dat werkt ook, bovendien kan men dan meespelen met beroemde solist
X. Dit alles kan natuurlijk niet in de schaduw staan van echt met anderen
of zelfs een heel orkest musiceren, maar als surrogaat is het lang niet
slecht.
PRISKA FRANK