Terug naar overzicht
Reizen als onontkoombaar onderdeel van je vak; dat is het lot van vele, zo niet alle musici. Beroepsmatig reist de musicus heel wat af, tournee's door binnen- en buitenland zijn al heel lang gemeengoed. Gezelschappen uit de hele wereld presenteren hun muziek 'live' aan het publiek. De belangrijkste drijfveer van het publiek om naar een buitenlands gezelschap te gaan luisteren is vaak niet zo zeer de composities die het speelt, maar meer het gezelschap zelf dat een goede reputatie heeft opgebouwd. Daarmee lijkt ook de essentie van een tournee veranderd. De muziek speelt niet de hoofdrol maar de uitvoerenden. Overal kunnen we muziek uit alle periodes gaan beluisteren in fantastische zalen; concerten kies je dus uit op de uitvoerenden. 'Vroeger' was dat anders...
Het Röntgen-kwartet
In het jaar 1949 maakte het Röntgen-kwartet een tournee door
de Nederlandse Antillen en Suriname. Het kwartet bestaande uit Joachim
Röntgen (1ste viool), Piet Nijland (2de viool), Wim de Zoete (alt-
viool) en Cornelis Preuyt (cello) is in 1940 opgericht door Joachim Röntgen
(1906 - 1989). Dit kwartet heeft een hele rijke tournee- geschiedenis.
Het doel van zo'n tournee was niet in de eerste plaats om het Röntgen-kwartet
te presenteren maar om strijkkwartetten (van goed niveau) aan het publiek
te laten horen. Het Röntgen-kwartet was zich hier volledig van bewust
en verzorgde tijdens de concerten toelichtingen over de te spelen werken.
Ook verzorgden ze enkele schoolconcerten. Aan kinderen werd in klinkende
muziek de geschiedenis van genres, stijlen en componisten vertelt. Dat
hier behoorlijk wat animo voor was (ook in Nederland) blijkt uit de vele
toelichtingen die in het Joachim Röntgen archief in het Haags Gemeentemuseum
te vinden zijn. Ook uit de briefwisseling tussen Joachim Röntgen en
zijn vrouw Annemarie die tijdens deze tournee geschreven is, blijkt dat
het kwartet deze educatieve taak vaker verzorgde.
Op tournee
De tournee van het Röntgen-kwartet door de Nederlandse Antillen
en Suriname welke duurde van 17 april tot 21 mei 1949 is uitgebreid door
Joachim Röntgen beschreven en biedt ons een kijkje achter de schermen.
De correspondentie van Joachim aan zijn vrouw in de periode april - mei
1949 wordt bewaard in het Haags Gemeentemuseum (archiefnr. 245: Joachim
Röntgen) en vertelt op een levendige manier het reilen en zeilen.
De vier musici van het Röntgen-kwartet vertrekken op 17 april 1949
met het vliegtuig van Schiphol naar Curaçao. Vanaf hier volgen de
brieven van Joachim Röntgen aan zijn vrouw en zo volledig mogelijk
de concertagenda. De briefwisseling is met toestemming van het Haags Gemeentemuseum
weergegeven in dit artikel.
Programma
"Aruba, 24 april 1949, Standhotel [...] 't Lijkt me lang geleden, dat ik m'n vorige krabbel wegzond en toch zijn 't pas ruim 2 dagen. Van Curaçao waren we met een keurig K.L.M. toestel in een wip (20 min.) op Aruba, een welvarend en toch ook weer dor stuk grond in de Caribische zee. De opzet is helemaal Amerikaans; we logeren in een chique hotel, weer direct aan zee; langs de strandboulevard flitsen de nieuwste types limousines. Zoolang de olieraffinaderijen hier zijn, heerscht hier luxus en overdaad; 't is wel leuk om even in zoo'n welvarende omgeving te zijn. Het bestuur van de Kunstkring is ook in dien geest en in staat om Menuhin* voor een concert te engageeren voor 1250 dollar. Men stond dan ook verbaasd over de krenterigheid van de cultureele stichting en over 't honorarium, waarvoor wij deze reis maken. 't Succes gisteren was overweldigend en men zou ons 't liefst nog eens laten optreden. Maar er moet nog een modus gevonden worden, dat we gehonoreerd kunnen worden, terwijl we toch ook tegenover de "Stichting"** correct moeten blijven! Leuk is in elk geval het enthousiasme. Tot nu toe maken we alleen maar "goede beurten". We zijn sinds lang 't eerste kwartet, dat in deze buurt komt, dus is 't publiek niet blasé, maar er komen hier overigens ook eerste klas kunstenaars, zooals Segovia b.v. Straks is 't eerste schoolconcert van deze reis en moet ik me even schrap zetten.... 't is alweer gebeurd of beter gezegd, 't was bijna niet gebeurd, want er waren maar....18 kinderen op komen dagen!! 't Lag aan een fout in de organisatie, vandaag is de laatste vacantiedag en aan het begin van de vacantie was blijkbaar nog niets bekend van onze komst. Stomme nalatigheid van je weet niet wie. Nu, wij hebben ons "contract" stipt gevolgd en gehoorzaam een uurtje aan de kinderen gewijd; er was een troep aardige padvindsters bij. Morgen vroeg verder naar Venezuela; een uur vliegen naar Maracaibo waar 's avonds concert; nu zal 't warm worden; tot nu toe wel klam, vooral 's middags bij 't rusten, maar 't waait hier net zoo hard als op Langeoog! Vanochtend tourden we het eiland rond en liet ik me lekker Arubaans knippen. Er is hier iets meer plantengroei dan op Curaçao, maar het zijn bittere aloé's en in 't brakke moeras ondoordringbare mangrove's; en overal cactussen. Van de Nylon sokjes geniet ik [...] Gisteren kregen we van 't bestuur ieder een slof Lucky Strike als extra-beloning. [...]"
* Yehudi Menuhin (1916 - ), violist
** Stichting Culturele samenwerking Nederland/Nederl. Antillen.
Programma
"Camp Bachaquero, 27 april 1949 [...] Sinds mijn laatste berichten uit Aruba, zijn we alweer 2 stations verder. Van Aruba was het net een uur vliegen naar Venezuela, waar we in Maracaibo door de zuster van Elisabeth Everto, die getrouwd is met Henkes (weer een kennis van Ben Blom) afgehaald werden. We werden ondergebracht in 't comfortabele hotel van de olie-club. De vrouw van de hotelier is Zwitserse uit Solothurn. Direct naast de ingang v/h hotel het zwembad (ideaal voor jou); daarnaast weer terras en een kleine "bühne", waar wij 's avonds in de open lucht concerteerden. Op 't zelfde terrein tennisveld en een gebouw met bar, bibliotheek, ontvangkamer, enz. Er zit wel groote stijl in die olie-ondernemingen. 's Middags repeteerden we nog even in het air-condtioned laborat van Henkes. Hij liet ons aarde van 2000 M. diep onder den grond zien, waar de olie opgespoord wordt. En interessante fossielen, die bij de boringen te voorschijn komen. Het concert in serenaden-stijl en dankbaar publiek. Ook hier zou men ons een extra keer willen laten optreden, misschien komt er morgen nog een radio engagement* voor elkaar. Maar op die job zou volgens de "Stichting" niet gehonoreerd mogen worden! Gelukkig niemand hier, die zulke clausules accepteerd! In Maracaibo wisten ze pas één dag te voren, dat wij zouden komen; je komt er niet achter, bij wie precies de organisatie hapert. Maar gelukkig was er binnen zoo korten tijd nog een heel publiek komen opdagen, alles clubleden. Vanochtend zijn we met 2 Buick's naar Bachaquero gereden, een nederzetting; ongeveer 3 uur rijden; daarbij nog 3/4 met een veerpont. Op deze tocht hebben we heel wat gezien, natuurlijk veel meer dan per vliegtuig. Huisdieren als Kazien, geiten en varkens loopen vrij op of langs de wegen, telkens weer is 't op het randje af of zoo'n beest is overreden. Er lagen dan ook verschillende cadavers langs den weg met als doodgraver erbij een stel aasgieren. We reden langs onafzienbare olieboorterreinen, die te herkennen zijn aan de slanke boortorens, waaronder steed een pompinrichting. Ze staan overal tusschen door, midden in de bosschen of tusschen de huizen in. [...] 28 april 's ochtends. We staan klaar om weer naar Maracaibo getransporteerd te worden. 28 april 's middags; in 't toestel naar Cardon; zit maast 2 Zwitsers, alweer andere natuurlijk! In dit vliegtuig (Venezulaans) opvallend schoon stewardess, waarover de Beaufort het waarschijnlijk had! We vliegen over woestijnzand. Cardon zal wel 't droogste punt van de reis zijn. Vandaag, auto - boot en vliegtocht; in de lucht heb je tenminste geen kans varkens te overrijden. 't Extra concert in Maracaibo kon niet doorgaan, nu hebben we vrij vanavond, ook weer goed, even bijkomen na al 't heen en weer trekken. [...] 29 april 's ochtends. 't Kwam alweer anders dan we dachten en we hebben ons Cardon - concert in een piek-fijn nieuw clubgebouw alweer achter den rug. Bij aankomst op 't vliegveld niemand voor ons aanwezig, totdat een Venezulaans chauffeur, die er wat schrik aanjagend uitzag, vroeg of we voor de Shell kwamen. Hij stapelde alle koffers op binnen in een auto en wij er tusschen in en boven op. In wilde vaart langs leemhutten en stenen stallen over een weg van gesmolten asfalt, zoo dat we maar beter naast den weg hobbelden door woestijnzand en steengruis, alles in razend snel tempo, totdat we plotseling in een totaal nieuw uit den grond gestampte bungalow omgeving voor een kantoor [onleesbaar woord] Shell stopten en door employé's ontvangen werden. Deze Shell nederzetting is waarachtig een creatie van de laatste 3 jaren. net als in Bachaquero werden we ook hier ondergebracht in een bungalow, die ons geheel ter beschikking staat, gemeubileerd, ruim, van alle gemakken voorzien, ijskast, electr licht, douche, ruime vertrekken met ruime kasten. Je zou naar Cardon willen verhuizen om een comfortabele woning te hebben. We werden o.a. ontvangen door ....een Zwitser, herr Vonmatt, die we al kenden van Pladjoe (Sumatra), die kennis van Onkel Piet T. dus zijn we weer in goede handen. Dan is er een muziekenthousiast, Roosendaal, getrouwd met een Amerikaanse, wonend in een schitterende bungalow met zelfs een grasveldje voor 't huis, hier in die woestijn! Die mensen hebben een vleugel, viool, alt en cel[lo] in huis, dat loopt wel uit op 'n muziekavondje**. En wij, die gerekend hadden op 'n vrije avond gisteren, na die reisdag, hoorden dat 't concert direct gisterenavond was. Een verrassing was 't schitterde clubgebouw met een terras aan zee, waar men in Scheveningen trotsch zou mogen zijn. [...] 't Was heerlijk spelen in de groote zaal, 't klonk er als in een badkamer maar toch ook niet te hol. Ja 't is dankbaar werk, om 's avonds zoo'n paar kwartetten te spelen voor 'n publiek, dat hongerig naar muziek zit te luisteren. [...] Morgen naar Maracaibo, koninginnedag viering in de club zondag naar Curaçao, waar we blijven tot 4 mei, dan even naar Bonaire, een verlaten eiland [...]"
* Radio-uitzending op 2 mei 1949 voor de C.U.R.O.M.
** 29 april 1949 muziekavond bij de fam. Roosendaal met het "Cardon-kwartet"
"Curaçao, 2 mei 1949 Baaihotel Piscadera [...] Na onze zwerftochten langs de kust van Venezuela zijn we weer in ons geliefd baaihotel terug [...]. Heerlijk rustig in dit recreatieoord van de Shell. Straks moeten we aandraven voor een schoolconcert, ben benieuwd of er belangstelling zal zijn, want de kinderen hebben vandaag vrij, omdat verleden zaterdag koninginnedag was, dus een uitgebreid weekend. Wat concerteren betreft hadden we het rustig deze laatste dagen. Sinds donderdag niet meer opgetreden. [...] Ik ging dien middag niet mee winkelen in het onoogelijk vieze plaatsje Vigs bij Cardon [...]. In Cardon nog een gezellig afscheidsavondje bij een der concertcommissieleden, die mensen wonen allemaal in heerlijk practische bungalows zonder trappen klimmen. Terug in Maracaibo maakten we 's avonds 't koninginnefeest in de Shellclub mee buiten op 't terras van 't clubhotel, waar wij logeerden. Veel mensen ontmoet, indirecte kennissen, de violist v.d. Woude, leerling van Togni, die mij als kleine jongen op voordrachtoefening had gehoord; verder een ingenieur Jansen, die papa en ons in hotel de Leyen, Bilth. had meegemaakt. Ik ging om 1/2 11 naar bed, de kamer keek net uit op 't feestterras en de Hollanders brulden er hun volksliedjes: "en we gaan nog niet naar huis, nog lang niet..." En daarvoor reis je naar Venezuela. Zondag 1 mei vlogen we per keurige K.L.M. Constellation in een uur naar Aruba en nog 20 min. naar Curaçao terug. 's Avonds 1/2 11 't Schoolconcert ging leuk vanmiddag, er was belangstelling en 't succes van mijn "geintjes" was natuurlijk daverend. Daarna even verandering van plannen, want Paramaribo rekent op ons met 5 mei, zoodat we nu morgen naar Bonaire gaan (vlak bij overigens) en vanavond in de radio gespeeld hebben; een primitieve studio natuurlijk, zooals in Medan met één persoon als omroeper, microphoon plaatser en toonmeester en een studio om in te stikken van de hitte. Dinsdagmiddag. De auto staat klaar om ons naar 't vliegveld te brengen. We steken dan even over naar Bonaire [...]"
Programma
"4 mei 1949 [...] Ik ben weer terug van Bonaire, je zult niet gelooven op welke manier: met een mijnenlegger*! Gisteren vlogen we in een kleine 20 min. naar 't eiland en bij aankomst zagen we in de baai een mooi oorlogsschip liggen. Wij 's avonds aan de "gezaghebber"** van 't eiland voor de grap vragen, of we met de oorlogsbodem niet terug kunnen varen; hij praten met de kapitein en wij vandaag op dat schip. Vandaag was het nationale rouwdag dus voldeden we gaarne aan 't verzoek van de kapitein om in aansluiting aan een korte toespraak van hem een passend strijkkwartet-stuk te spelen. het was een heel apart ogenblik: de hele bemanning op het dek, de boot stil liggend op open zee vóór Curaçao en daarbij de klanken van Schuberts variaties op "Tod u.d. Mädchen". De manschappen apprecieerden het geweldig, ik speelde maar met dichte oogen, want 't schip schommelde lekker heen en weer! Bonaire was een aardig intermezzo; een rustig dorado zonder auto's of olietanks; een keurig plaatsje, alles dicht bijelkaar op een plein direct bij de haven-baai; een hotel in oude stijl, huis van de gezaghebber van 't eiland, waar we na 't concert nàbabbelden en concert in het "stembureau". Ik vond dat we dáár juist thuis hoorden, omdat wij wel degelijk moeten stemmen. Het was waarschijnlijk het eerste concert op dit eiland sinds de ontdekking 3 eeuwen geleden. Een aandachtig, enthousiast publiek, wij speelden als "Urauffürung" voor ons 't kwartet van Borodin. [...] Morgenochtend worden we om 5 uur gewekt en zetten we de reis voort naar Paramaribo, dus ga ik nu maar gauw maffen. [...] Donderdag vroeg. Heerlijk geslapen, vroeg op, klaar voor de start. Onze terugreis van Paramaribo is gefixt op 19 mei, we gaan dan recht door over New York naar huis. zaterdag 21 mei zou ik dan 1/2 9 's ochtends in Schiphol aankomen.[...]"
* Mijnenlegger "Willem van der Zaan"
** 'Gezaghebber' Krügers
"Paramaribo, 6 mei 1949 'Palace' hotel (helemaal van hout, heeft met een paleis niets te maken) [...] Nu zijn we in elk opzicht afgezakt naar Suriname, 't contrast met Curaçao is wel heel groot en 't was zeker beter geweest, om niet de concerten hier te beginnen.[...] Hier in Zuid-Amerika lijkt de natuur eindeloos, alles is onmetelijk. [...] Vandaag werd ons bij de K.L.M. aangeboden om 23 mei als eerste passagiers over de nieuwe route terug te vliegen. Helaas past het ons allemaal heel slecht. We zouden 4 dagen langer in Paramaribo moeten blijven en we wensen niets liever dan zoo spoedig mogelijk uit dit vochtig, warm klimaat vandaan te komen! Er is nu de volgende regeling getroffen: we vertrekken de 17de van hier en blijven dan nog tot de 19de in Curaçao, tenminste voorzoover er plaats is in de Loyenga. [...] Wat is zoo'n vliegreis tot tijdsparend; gisteren die enorme afstand Curaçao - Paramaribo in 7 1/2 uur. We maakten een tussenlanding in Trinidad. In die buurt ligt een eiland, waar 't verhaal van Robinson Crusoë zich moet hebben afgespeeld - Paramaribo is 70 jaren terug in verhouding tot Curaçao. 't is hier een armelijk boeltje, de huizen zijn allemaal van hout en soms denk je even op Marken terecht gekomen te zijn; de Beaufort had gelijk toen hij zei, dat de hotels hier voor Europeese begrippen 3de rangs zijn. 't is een oud boeltje, waar we ondergebracht zijn, 't is er gelukkig wel ruim, maar alles is versleten en 't ruikt er echt ouderwets, zooals bij Tante Lil en Oom Willem in Beek. We wonen op een groot plein, tegeover 't huis van den gouverneur, 't lijkt op Apeldoorn. 't Verschil met Curaçao is, dat het hier weelderig groen is, de vegetatie is "üppig", dat doet goed na alle cactussen. 't Is klam warm, de regenperiode is aangebroken, alles ruikt vochtig, ik hou mijn hart vast voor de instrumenten! - Mevr. Schols is erg aardig en bereidwillig. We kwamen gisteren aan en morgen is pas 't eerste concert, dus kalmpjes aan! - 't Eten is hier veel minder goed, dan in Curaçao of Venezuela; 't is echt burgelijk Hollands, stijl 50 jaar geleden. Deze kolonie werd ook echt verwaarloosd tot nu toe en nu probeert Holland er nog iets van te maken. 't Zal wel te laat zijn - We hebben weer kamers 2 aan 2, er schijnt geen andere oplossing mogelijk te zijn.[...] O ja, zwemmen kan je hier ook al niet!![...] Stemming overigens best aan boord, Wim de Zoete is steeds monter en opgeruimd. Een uiterst prettig reisgezel."
Programma
"Paramaribo, 9 mei 1949 [...] Van ons verblijf in Paramaribo trachten we het beste te maken, wat er van te maken valt. Je went tenslotte aan alles, ook aan een vervallen boel, maar in 't begin was het een harde dobber, na die eerste weken in de vooruitstrevenden oliedisctricten. En hier is de regentijd begonnen en gaat alles roesten van de vocht. Vóórdat een bui losbreekt is het broeiwarm; 't is zoo'n weer, waarbij de handdoeken niet droog worden, maar gaan stinken, nu, dan weet je het wel. De mensen, die ons ontvangen, zijn allemaal even goedig en dankbaar voor onze komst. Het eerste concert in het kleine zaaltje van het cultureel centrum werd een waar zweetbad, maar daarom niet getreurd, 't succes was daverend en we gaven zelfs nog een toegift. Net voor 't begin van een Mozartkwartet sprong mijn G snaar; dat is de eerste keer sinds 't concerteeren van de Röntgen-boys dat er een snaar knapt op 't podium. In het zweet des aanschijns houd ik ook mijn praatjes, hier tot overmaat van ramp (!) nog bij elk concert van de cyclus (op verzoek van mevr. Schols). Maar alles went, ook 't kletsen. Vanochtend schoolconcert voor plm. 600 kinderen, erg leuk. Gisterenavond heeft ons 't "Surinaams kwartet" voorgespeeld, 't zijn amateurs, die alleen 'sZondags 's avonds studeeren. Een roerend stel. Alleen de altist is Hollander, de overigen zijn van origine Hindoe's, Indiaans of negers. Vandaag tracteerde de altist ons op heerlijke rijsttafel. Hij zit op 't bureau voor economische zaken en zal er voor zorgen, dat we ieder een kistje rijst (5 kilo) naar Holland gestuurd krijgen. Uitvoer van rijst is n.l. eigenlijk niet toegestaan. Gisterenochtend (zondag) konden we zwemmen in een particulier zwembadje van de directeur van de Surinaamse bank. Een heerlijk plekje in zijn tuin, daar mogen we baden, zoo vaak als we willen. Zoostraks gaan Wim, Piet en ik voor een "verretje" naar de bioscoop, dat moet men ook eens meegemaakt hebben. Ik transpireer alweer geducht bij 't schrijven, toch is 't vanavond betrekkelijk koel. [...]"
Programma
Als afsluiting een citaat van Hans Citroen, journalist van de "Scheveningse Kourier" in zijn artikel "Kwartetspelers maakten reizen naar onze West" van 24 juni 1949:
"En met welk een enthousiasme herinneren zij [het Röntgen-kwartet] zich de waarlijk vorstelijke ontvangst, de intense overgave, waarmee een programma van Haydn tot Badings werd genoten.[...]In die zaal zaten 700 Surinamers, die met een ongekende frisheid en onbevangen temperament de muziek opzogen."
KATJA BROOIJMANS
Synopsis: Het Röntgenkwartet kent een rijke tournee-geschiedenis. De tournee door de Nederlandse Antillen en Suriname van 1949 is in een briefwisseling van de oprichter van het kwartet Joachim Röntgen aan zijn vrouw op een levendige manier beschreven. Een verslag in brieven waarin het weer, het reizen, het landschap en de concerten aan bod komen.