Terug naar overzicht
Muziek met een grote amusementswaarde, muziek waar je om kunt lachen, muziek die illustreert en ondersteunt.... dat is lang geleden! De KRO heeft waarlijk een bijzonder concert geprogrammeerd in Vredenburg. Zowel de "Poëmen van Querulijn Xaverius, Markies de Canteclaer van Barneveldt" van Ab Sandbrink als "The Unicorn, the Gorgon and the Mantichora" van Gian Carlo Menotti; beide bedienen zich van theater en muziek in een hele pure vorm. Theater zoals je op straat dikwijls tegenkomt: iemand vertelt een verhaal, zingt een lied of speelt een deun.
Parbleu!
Querulijn Xaverius is wel bekend als de poëet uit de verhalen
van Olivier B. Bommel en Tom Poes. Marten Toonder heeft de gedichten van
deze miskende dichter gebundeld en uit laten geven door de Bezige Bij.
Enkele gedichten uit de bundels "Vleugeljaren" en "Hanezang"
zijn door Ab Sandbrink op muziek gezet en opgedragen aan het Bommelkwartet
en Lieuwe Visser. Het Bommelkwartet is geen strijkje maar bestaat uit viool,
gitaar, hobo (en engelse hoorn) en fagot. Een combinatie waar veel verschillende
nuances en stemmingen mee gemaakt kunnen worden: het lyrische van de viool,
het scherpe van de hobo, het mysterieuze van de fagot en vluchtige van
de gitaar. In de gedichten zijn al deze stemmingen ruim vertegenwoordigd.
Xaverius bezigt een taalgebruik dat hoogstmerkwaardig te noemen is. Woorden
als 'zwadderneel' (ik denk een soort heks) of een 'knerp' (?), zinsneden
als 'de regen fezelt' en 'is alle doening als tierlier' zeggen voldoende;
markies de Canteclaer van Barneveldt leeft in een eigen wereld. De gedichten
worden middels 'sprechgesang' (ritmisch zing-zeggen) voorgedragen. Lieuwe
Visser als Xaverius is 'superbe'. Ik heb voor de tweede maal zijn eigenzinnige
manier van voordragen in dit stuk meegemaakt en ik vind het geweldig.
Sandbrink had geen betere 'diseur' kunnen vinden. De stem van Visser is
sowieso mooi en draagt lekker ver. Daarbij acteert hij ook zeer verdienstelijk,
de onhandige en een tikkeltje elitaire Xaverius krijgt gestalte. De begeleiding
door het Bommelkwartet past uitstekend onder de teksten maar speelt absoluut
een ondergeschikte rol. Visser houdt de aandacht continu op zich gericht.
Vooral in 'Tierelier' waar een dronken Xaverius de grootste onzin met overtuiging
staat uit te kramen is de begeleiding precies wat je verwacht: glijerige,
wankele tonen en af en toe een krasje, ook Visser lijkt hier ervaring mee
te hebben.
Menotti
Van een heel ander kaliber is "The Unicorn, the Gorgon and
the Manticore" van Gian Carlo Menotti. Geen gedichten op muziek maar
een zogenaamde 'madrigaal-fabel'. De plot heeft een moralistisch tintje.
Echter het belangrijkste thema in het verhaal zijn de dromen van de dichter.
De dichter verschijnt op een dag op straat in het gezelschap van een een
eenhoorn. De gravin uit het stadje is jaloers en zeurt bij haar man om
ook zo'n prachtig 'huis'dier. Spoedig heeft iedereen een eenhoorn. Als
de dichter weer buiten komt is de eenhoorn vervangen door een gorgone,
een dier met schubben als van een draak en een behaarde kop, grote tanden,
vleugels en poten. Je begrijpt dat de gravin hier meer van wilde weten
en ze vraagt de dichter waar de eenhoorn is gebleven. De dichter antwoordt
dat hij het dier vermoord heeft. Ontzet maar vastbesloten het voorbeeld
van de dichter te volgen, vermoordt de gravin haar eenhoorn en vervangt
deze na veel gezeur bij haar man door een gorgone. Alle anderen hebben
binnen de kortste keren ook een gorgone als huisdier. Een tijdje later
wordt de dichter vergezeld door een mantichora, een beest met drie rijen
tanden, het gezicht van een man, bloeddoorlopen ogen en een staart die
lijkt op de stekel van een schorpioen. Enfin, de situatie herhaalt zich.
Iedereen is gelukkig met zijn mantichora. De gravin echter begrijpt niet
waar de dichter gebleven is. De goede man wordt niet meer gezien. Het volk
besluit op onderzoek uit te gaan. En masse vertrekken ze naar het kasteel
van de dichter. De man ligt op sterven en om zijn bed staan de eenhoorn,
de gorgone en de mantichora. Iedereen is natuurlijk met stomheid geslagen
en de dichter zegt:
"Oh foolish people who feign to feel
what other men have suffered.
You, not I, are the indifferent killers
of the poet's dreams.
How could I destroy the painwrought children of my fancy?
What would my life have been
without their faithful and harmonius company?"
Fantasie...is het niet een van de belangrijkste middelen om jezelf te ontwikkelen? Is het niet vreselijk belangrijk wanneer het gaat om creativiteit en idealen? De vorm waarin Menotti dit verhaal muzikaal heeft gegoten, bestaat uit twaalf madrigalen voor gemengd koor en enkele instrumentale tussenspelen, een zogenaamde madrigaalkomedie dus. Een madrigaalkomedie is een gezelschapsspel voor de betere standen. Een aantal mensen komt bij elkaar en zingt madrigalen. Dit genre was in de 16de eeuw vooral in Italië erg populair. Menotti heeft zich ook in de muziek geconfirmeerd aan de 16de eeuw. De stijl van vooral de instrumentale intermezzi is verrassend herkenbaar. De instrumentatie is daarentegen nieuw: fluit, hobo, klarinet, fagot, trompet, cello, contrabas, harp en slagwerk. Muzikaal is dit werk niet opzienbarend. Een beetje saai eigenlijk, maar het verhaal ontwikkelt zich zeer snel en is heel boeiend en leuk om te volgen. Oorspronkelijk is het een ballet-pantomime voor tien dansers, koor en instrumentaal ensemble. Ik vermoed dat het in die vorm veel spannender is. Het theatrale aspect in deze uitvoering door het Groot Omroepkoor en ad-hoc instrumentaal ensemble onder leiding van Martin Wright is onderbelicht. Te weinig theater en te veel vibrato. De heren en dames van het koor lieten zich alleen gaan als het echt onvermijdelijk was: als er gelachen moest worden of geroddeld of als er klappen werden uitgedeeld. In september van dit jaar, een exacte datum is nog niet bekend, is de Nederlandse theater-première van "The Unicorn..." te zien in het Centrum Nieuwe Koormuziek.
KATJA BROOIJMANS
N.B. de dansers worden in deze produktie vervangen door filmbeelden uit de collectie van het Nederlands Filmmuseum.