Terug naar overzicht
Voordat Jacob Burckhardt in 1860 de Renaissance had 'ontdekt', werd deze periode nog veelal op één hoop gegooid met de Middeleeuwen. Wat componisten als bij voorbeeld Machaut en Palestrina schreven, werd heel eenvoudig beschouwd als één en dezelfde 'Gotische traditie' die pas zijn einde vond in de opkomst van monodie en opera, dus in wat we nu de Vroege Barok noemen. Doordat onze voorvaderen zoveel op een hoop gooiden, is er heel wat graafwerk noodzakelijk om de muzikale rijkdommen van het ongeprofileerde, ongedifferentieerde verleden weer boven te krijgen. Tegenwoordig zijn er in de muziekwereld heel wat onderzoekende mensen die laagje voor laagje het sediment van de geschiedenis verwijderen. Sommigen die zich met deze archeologie bezig houden zijn tevens leider van een ensemble dat de vondsten aan de wereld kan laten horen. Een van die mensen in Paul van Nevel. Zijn ensemble is het Huelgas Ensemble.
Recente opgravingen van Van Nevel hebben het werk van Rebelo bloot gelegd, een Portugees componist die leefde in de eerste helft van de 17de eeuw. Jammer is dat zelfs Van Nevel de volle omvang van Rebelo's grootheid niet meer wereldkundig kan maken. Als gevolg van de catastrofale aardbeving van 1755 in Lissabon ging een aanzienlijk deel van Rebelo's oeuvre voorgoed verloren. Bovendien heeft Rebelo zelf geen enkele moeite gedaan om zijn werk wat meer bekendheid te geven. Zijn beschermheer, Koning Joao IV had graag gehad dat men ook buiten Portugal kennis nam van zijn werk. Dat wilde echter niet vlotten. Toen de Koning zijn geduld verloor en zelf maar eens muziekstukken ter publikatie naar Rome stuurde, moest Zijne Majesteit nog in eigen persoon de partituren 'persklaar' maken. Hij had Rebelo alle vrijheid geven om zich volledig te wijden aan het componeren, en deze maakte daar blijkbaar gretig gebruik van.
Als u meer wilt weten over deze componist hoeft u niet de moeite te nemen allerlei encyclopedieën en standaardwerken erop na te slaan. Die maken u namelijk niet veel wijzer dan dat Rebelo werkte aan het hof van Joao IV, dat er enige onduidelijkheid bestaat over de juiste spelling van zijn naam en dat hij op 16 september 1661 stierf. U kunt veel beter Van Nevel's CD-boekje erop nalezen dat u bijgevoegd vindt bij een recente SONY-opname van Rebelo's Vesper Psalmen en het aangrijpende 'Lamentio Jeremiae Prophetae'. Uitgebreid komt in dit 'booklet' zijn levensloop aan bod, zijn positie in het in 1640 onafhankelijk geworden Portugal, zijn bijzondere relatie met Koning Joao IV, en de kenmerken van zijn eigenzinnige stijl.
Structuur en Sentiment
Van Nevel is een veel geroemd specialist op het gebied van de Renaissance-polyfonie.
De puntige en precieze stijl van zijn relatief kleine Huelgas Ensemble
zijn uiterst geschikt om de essentie van deze muziek duidelijk te maken.
Dat blijkt ook nu weer: op de SONY-CD wordt u de luisterrijke structuur
van Rebelo's meerstemmige lijnenspel haarfijn uit de doeken gedaan. U krijgt
echter niet alleen te horen hoe Rebelo's architectuur in elkaar zit. Anders
dan in de vaak door steriliteit gekenmerkte Engelse uitvoeringspraktijk,
schuwt Van Nevel niet te laten horen welke emoties de tekst behelst, en
welke mogelijkheden de structuur biedt om emoties uit te drukken. Bij voorbeeld
in 'Lamentio Jeremiae', de klaagzang van Jeremia bij de val van Jeruzalem,
wordt in de muziek even omgeschakeld van polyfonie naar homofonie (7'10),
waardoor de vocalisten de gelegenheid krijgen eenstemmig stem te geven
aan de wanhoop in de uitroep 'omnes persecutores' (=alle vervolgers). Rebelo
laat de wanhoop direct daarop weer omslaan in een troosteloze gelatenheid.
Van Nevel benadrukt dit soort tegenstellingen; met behulp van verschillen
in dynamiek zet hij dergelijke contrasten scherp tegen elkaar af. Zijn
stijl van opvoeren komt deze muziek beslist ten goede.
Geen intermezzo's
Op heel veel CD's met 'oude muziek' worden vocale werken afgewisseld
met instrumentale werken. Men denkt niet van de luisteraar te kunnen vergen
dat zhij zich langer dan 1 track kan concentreren: na veeleisende polyfone
hoogstandjes dient zhij verpoost te worden met iets luchtigs. Menig eindredacteur
van menig actualiteitenprogramma was ook al op dat idee gekomen. Immers,
na een diepgaand interview waarin veel informatie is uitgewisseld, en waarin
het ene standpunt zich gemeten heeft met het andere, is de luisteraar doodop
en moet haar/hem de gelegenheid gegund worden even uit te blazen tijdens
een muzikaal niemendal.
Een pluspunt van de hier besproken CD is m.i. dat de luisteraar nu eens wat hoger wordt ingeschat dan gebruikelijk. Elke minuut is hier benut om de schitterende bouwkunst van Rebelo te belichten. Om te concluderen: deze CD is nu weer eens echt een aanwinst voor de liefhebber van Renaissance-muziek.
JèMELJAN HAKEMULDER