Terug naar overzicht
Gluck staat te boek als de grote operahervormer van de achttiende eeuw, de stichter van een nieuwe stijl van componeren, waarbij er gelijke aandacht geschonken werd aan tekst en muziek. Hij schiep een evenwicht tussen de recitatiefstijl van de vroege Barok en de Italiaanse gefixeerdheid op melodie. Een mijlpaal in de muziekgeschiedenis vormt zijn schitterende opera 'Orfeo ed Euridice' (1762).
In iedere muziekencyclopedie kunt u het nalezen: het werk van Gluck droeg de kiem in zich voor de verdere ontwikkeling van de muziek. De positie die deze componist in de muziekgeschiedenis inneemt, staat echter in schril contrast met de minimale vertegenwoordiging van zijn muziek op CD. De onlangs op het label Vivarte (van Sony) verschenen CD met twee van zijn belangrijkste werken, de balletten 'Don Juan' (1761) en 'Semiramis' (1765), is daarom een uitgave die aandacht verdient.
Deze werken zijn niet alleen interessant vanwege hun plaats in de ontwikkeling van de muziek; ze zijn bovenal 'oorstrelend'. De balletten zijn geschreven in een direct toegankelijke 'universele taal', die het muzikale ideaal van de achttiende eeuw vormde. Beide werken vertonen een vleugje Franse elegantie, een zweempje Duitse dramatiek en een sprankje Italiaanse melodiciteit. Breedsprakig is Gluck niet. Hij betoont zich een componist die met heel weinig noten toe kan. De balletten bestaan uit een groot aantal korte deeltjes. 'Don Juan' telt er maar liefst 32, met een gemiddelde lengte van 1 minuut. Voor iedereen die naar deze afwisselende muziek luistert, wordt duidelijk dat Gluck een zeer geïnspireerd componist was, die bepaald niet verlegen zat om muzikale ideeën.
Expressie
Bijzonder aangrijpend is de afdaling van Don Juan in de hel, een
passage die wel wordt beschouwd als de eerste succesvolle uitbeelding van
angst en vertwijfeling in muziek. Naar verluidt, duurde het 15 jaar voordat
het publiek van de schrik bekomen was. De stijl van dit gedeelte vond veel
navolging in o.a. instrumentale muziek van Haydn en Mozart. Frappant is
de overeenkomst met de ondergang van Mozart's Don Giovanni. Gluck zelf
gebruikte de muziek voor zijn opera 'Orfeo'.
Op deze geniale weergave van Don Juan's ondergang na, is er uit de rest nauwelijks op te maken wat er tijdens een balletuitvoering op het toneel zou moeten gebeuren. Daarvoor moet men er het CD-boekje op naslaan. Duidelijk is dat we toch nog ver verwijderd zijn van de verbeeldingskracht van bijvoorbeeld 'Die Zauberflöte' (1791), waarin alle gevoelens en situaties direct herkenbaar zijn, ook zónder beeld en tekst. De muziek die Mozart schrijft voor de scène waarin Tamino het portret van Pamina onder ogen krijgt, maakt in principe elk woord overbodig. Dat ligt bij Gluck nog net even anders. Het verhaal van het op een tragedie van Voltaire gebaseerde ballet 'Sémiramis' is vol actie: een nachtmerrie, natuurgeweld, een poging tot zelfmoord en grote spektakel-scènes. Wie eerst de muziek heeft beluisterd en daarna leest waar het verhaal eigenlijk over ging, staat stomverbaasd. Dat neemt echter niet weg dat het heerlijke muziek is.
De authentieke uitvoering door Bruno Weil en het ensemble Tafelmusik is zeer energiek en 'swingend'. Het belang van het deze uitgave is groot. Het is een goede zaak dat grote maatschappijen zoals Sony zich wagen aan dergelijke vrij onbekende muziek. Zowel de uitvoering als de muziek zelf maken de CD tot een aanbevelingswaardige kennismaking met deze invloedrijke componist.
JèMELJAN HAKEMULDER