Terug
naar overzicht
Niet horen ..... maar luisteren
De Sovjetmachthebbers waren tevreden met de vijfde symfonie van Dimitri Sjostakovitsj; eerdere werken van zijn hand waren omschreven als 'chaos', maar nu werd hij weer liefdevol in de communistische armen gesloten. Het publiek dat bij de première uitvoering van de Vijfde aanwezig was, wist dat het anders zat. Nadat de laatste noten waren weggestorven, applaudisseerde het een uur lang. De mensen waren opgewonden en liepen tot 's ochtends vroeg op straat om elkaar te feliciteren met het feit dat ze deze gebeurtenis hadden mogen bijwonen. Alleen al om deze tegenstrijdigheid is het enorm interessant om kennis te nemen van Sjostakovitsj' Vijfde.
Het werk is geschreven in 1937, toen Stalin al met harde hand regeerde en het culturele leven in de Sovjetunie in een ijzeren greep had. De eerste uitvoering van de Vijfde vond plaats in Leningrad, ter ere van de twintigste verjaardag van de Oktoberrevolutie. Na de uitvoering waren de machthebbers ervan overtuigd dat de soms weerbarstige en eigenzinnige Sjostakovitsj zich nu weer conformeerde aan hun muzikale opvattingen en zodoende aan de Sovjetstaat. Ze hadden niet goed geluisterd. Sjostakovitsj zelf zei later over de finale van zijn werk; "Er was toch geen enkele reden om te juichen...dit is geen apotheose. Je moet wel een complete idioot zijn om dat niet te horen". Het publiek had het dus kennelijk wèl gehoord. Ook in het Westen werd de Symfonie enthousiast ontvangen. Sinds de creatie van het werk wordt het beschouwd als een van Sjostakovitsj belangrijkste composities en is het overal ter wereld en door veel verschillende orkesten ten gehore gebracht.
Op het Berlin Classics label is kort geleden de zoveelste uitvoering van de Vijfde op CD uitgebracht. Het Berlijns Symfonie Orkest v- tolkt, onder leiding van de Duits/Joodse dirigent Kurt Sanderling. Alweer interessant, want deze Sanderling heeft ook het een en ander meegemaakt. In 1933 werd hij door de Nazi's cultureel in de ban gedaan vanwege zijn joodse afkomst. Daarvoor had hij al op jonge leeftijd carrière gemaakt. Omdat het leven in Duitsland voor hem onmogelijk werd, besloot hij drie jaar later te emigreren naar... de Sovjetunie. Zijn aankomst viel samen met de eerste 'verbanning' van Sjostakovitsj door de Sovjets. Het duurde niet lang voor hij ondervond hoe weinig het culturele klimaat in de Sovjetunie verschilde van dat in Duitsland. Sanderling hoorde de Vijfde van Sjostakovitsj voor het eerst in Moskou, twee weken na de première in Leningrad. Het publiek was ook hier enthousiast, maar zich tegelijkertijd bewust van de situatie van het moment. Nadat het eerste deel van de symfonie was gespeeld, keken de mensen nerveus om zich heen, terwijl ze zich afvroegen of ze na het concert zouden worden gearresteerd. Vanaf dat moment heeft de Vijfde voor Sanderling altijd een speciale betekenis gehad. Tot zover de geschiedenis, nu de muziek zelf en de uitvoering door het Berlijns symfonie Orkest.
De Vijfde symfonie bestaat uit vier delen; Moderato (allegro non troppo), Allegretto, Largo en Allegro non troppo. Het Moderato begint furieus, bam, gelijk zit de luisteraar in het stuk. daarna volgt een meer bedachtzaam, prachtig gedeelte voor strijkers en zacht blazerswerk. Naast de schoonheid weer de onderhuidse spanning die zo kenmerkend is voor Sjostakovitsj muziek. Merk je bij andere Russische componisten dat ze veel naar elkaar hebben geluisterd en dat ook in hun muziek soms laten merken (op zich niets op tegen natuurlijk), Sjostakovitsj staat op zichzelf, een nieuwe vorm van muziek die de oorsprong is van datgene wat erna is gekomen en geen afgeleide is van iets dat al bestond. Schitterend. Het Allegretto heeft een vrolijke boventoon maar goed luisteren is ook hier geen overbodige luxe. In wals tempo gaat het naar het derde deel. In het Largo worden Sjostakovitsj bedoelingen voor de goede luisteraar al duidelijker. De strijkers spelen een sombere melodie- lijn. Dan lijkt het net alsof ze een vraag stellen. Zoiets van: waarom dit onrecht ? Na de vraag een schreeuwend protest, vertaald door de violen, terwijl de celli en bassen voor de sombere ondertoon blijven zorgen. Dan het vierde en laatste deel: Allegro non troppo. Het lijkt alsof nu het gevecht met de Staat in alle hevigheid losbarst. Veel blazersgeweld, massieve strijkers. Alles uitmondend in de finale waarover de componist zelf duidelijk is geweest.
De vertolking door het Berlijns Symfonie Orkest onder leiding van Kurt Sanderling is erg mooi. Mooi orkest, fijne interpretatie. Zeker een van de betere uitvoeringen van deze van zichzelf al wonderschone symfonie. De aanschaf meer dan waard. Maar let wel; het gaat niet om horen, maar om luisteren.
CARLO NIJVEEN