Terug
naar overzicht
Ochtendgevoel
Het is half negen 's ochtends. Gisteren weer te laat naar bed gegaan. De kou in de kamer komt dwars door de ochtendjas heen. Regen wordt door de wind hard tegen de ramen geslagen. Het warme bed roept zachtjes. Nee, sterk zijn. Wat is dat eigenlijk, sterk zijn. Fysieke kracht uiteraard, maar nog meer geestelijk vermogen. De wil om door te gaan, ook als alles tegenzit. Bewonderenswaardig, hoe sterk mensen zich soms psychisch tonen, om op andere momenten weer verbazend zwak te zijn. Zoals om half negen 's ochtends.
Dimitri Sjostakovitsj moet een sterk man zijn geweest. Bijna alles zat tegen, maar hij is tot het laatste moment doorgegaan. Hij verzette zich met niets tegen een grote overmacht. Als individu tegen een dictatoriaal systeem, dat weinig of geen vrijheden toestond. Oh zeker, er waren tijden dat hij niet met de machthebbers overhoop lag. Maar dan deed hij weer iets dat tegen de zin was en werd hij vervolgens door dezelfde machthebbers verketterd. Gelukkig was Dimitri Sjostakovitsj een sterk man. Vijftien symfonieën, filmmuziek, opera's, pianotrio's, werken voor strijkers, werken voor solo-instrument, vijftien strijkkwartetten. Allemaal muziek van Sjostakovitsj' hand. Bijna allemaal in het teken van protest. Maar zonder uitzondering krachtige statements. En mooie muziek. Muziek die je wakker houdt.
Op de CD-speler ligt een op het Koch label uitgebrachte versie van Sjostakovitsj strijkkwartetten nrs 9 en 10, uitgevoerd door het Manhattan String Quartet. De kwartetten dateren uit 1964. Sjostakovitsj was inmiddels een van de meest bekende, maar ook bekritiseerde componisten in de Sovjetunie. Twee jaar voor het totstandkomen van de kwartetten trouwde Sjostakovitsj met een jonge musicologe, die hij in de jaren vijftig had leren kennen. Aan deze Irina droeg hij het Negende kwartet op. Het bestaat uit vijf delen, die aanéén worden gespeeld. De eerste twee delen, Moderato con moto en Adagio, zijn rustig van aard. Dan volgt het Allegretto, waarin het tempo met een paar maten wordt opgevoerd naar polka. Hier wordt de luisteraar enige concentratie gevraagd. Er is magie, maar je moet wel een paar keer achter elkaar luisteren, anders ontdek je haar niet. In het vierde deel, Adagio, opeens weer die jazz die in andere werken van Sjost- ovitsj ook te horen is. Het laatste deel van het kwartet is weer furieus. Het Allegro doet soms denken aan Bartok.
Het Tiende kwartet wordt door muziekcritici beschouwd als een van de minder zware kwartetten van de componist. De sfeer is rustig, behalve in het tweede deel, Allegretto furioso. Het Adagio heeft een prachtige melodielijn, die wordt ingezet door de tweede violen, waarna de eerste viool een contra thema speelt. Schitterend is het woord. In het laatste, vierde deel van dit kwartet is er weer sprake van ironie en spanning, ook kenmerken die wel vaker terug komen in de muziek van Sjostakovitsj. Het wordt dus allemaal ten gehore gebracht door het Manhattan String Quartet, dat al twintig jaar bestaat. Als je het Borodin kwartet hebt gehoord, lijkt er niets meer te zijn dat net zo mooi kan klinken, maar dat blijkt niet waar te zijn. Het kwartet speelt de muziek anders, maar zeker niet minder mooi. Luisteren naar deze muziek is aangenaam en...het houdt je wakker.
CARLO NIJVEEN