Terug
naar overzicht
Sinds medio 1992 - Holland Festival - wordt de klassieke concertbezoeker regelmatig 'getroffen' door acties van omroepmusici. Deze acties zijn noodzakelijk om iedereen, maar vooral minister d'Ancona van WVC, ervan te overtuigen, dat het geen pas geeft 10 miljoen gulden en daarmee zo'n 100 arbeidsplaatsen weg te halen bij de omroeporkesten om daarmee vervolgens televisiefilm en -drama te financieren. Inmiddels heeft het protest in zoverre succes gehad dat 14.000 handtekeningen van sympatisanten zijn verzameld en het te bezuinigen bedrag is gehalveerd (en de Tweede Kamer helemaal tegen is), maar dan nog blijven de posities van meer dan 20% van de musici in dienst van het Muziekcentrum van de Omroep op de nominatie staan te verdwijnen. Overigens is er in de laaste 10 jaar al 35% ingekrompen!
De acties varieerden tot nu toe van werkonderbrekingen tijdens concerten tot het tussen de muziek door voorlezen van een verklaring of het draaien van een deel van een CD ter demonstratie van hoe het in de toekomst zou kunnen gaan worden (want wie zegt dat dit de laatste bezuinigingsronde is?). Allemaal vrij publieksonvriendelijke maatregelen met een niet ondenkbeeldige kans op het kweken van ergernis in plaats van sympathie. Daarom besloot het actiecomité tot een positief gebaar richting publiek, een gratis concert: Het Protestconcert, dat op 23 januari in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg plaatsvond.
Het Groot Omroepkoor was verhinderd, maar verder gaven alle vier de betrokken orkesten acte de présence: het Radio Filharmonisch, het Radio Symfonie, het Radio Kamerorkest en het Metropole Orkest. Dat laatste, gespecialiseerd in lichte muziek, wordt niet zozeer meer bedreigd (het Promenade Orkest zijn we tenslotte al jaren kwijt), maar kwam evengoed een staaltje van swingend kunnen afgeven als uiting van solidariteit met de 'serieuze' collega's. Het geheel werd in het bijzijn van enige honderden belangstellenden waaronder nogal wat kinderen (het was tenslotte zaterdagmiddag) gepresenteerd door Leonie Jansen. De filmende en fotograferende pers was vrij hinderlijk aanwezig, maar bij wijze van uitzondering zullen de musici daarmee wel blij geweest zijn: hoe meer publiciteit hoe beter in dit geval.
De informele sfeer van het concert legde precies daar het accent waar het om draait: daar zaten mensen in hun dagelijkse kloffie voor hun plezier op hoog niveau muziek te maken. Normaal gesproken doen ze dat voor hun brood en dat willen ze graag blijven doen, want, zoals violiste Marjolein Onk van het Kamerorkest zei: 'we kunnen niets anders'. Zoals voor velen is ook voor musici bij het verliezen van een baan het perspectief op iets nieuws bedroevend op het moment, want buiten de omroepwereld moeten er eveneens (opnieuw) slachtoffers vallen onder de orkesten. Een aantal jaren terug werd in het kader van het orkestenbestel al ondermeer het Gewestelijk Orkest Zuid- Holland opgeheven, het Overijssels Filharmonisch fuseerde met Opera Forum en het Amsterdams Philharmonisch, het Nederlandse Kamerorkest en het Utrechts Symfonie Orkest gingen op in het Nederlands Philharmonisch (plus in feite een nieuwe vaste kern Nederlands Kamerorkest). Nu staat de toekomst van Opera Forum zelf op de tocht en wordt voorgesteld ook het Gelders Orkest (Arnhem) op te doeken om daarvoor in de plaats een reisopera zonder eigen orkest en een in Enschede te vestigen nieuw orkest (ONS: Oost-Nederlands Symfonie Orkest, aan fantasie ontbreekt het niet...) met slechts 80 musici te creëren. Deze voorstellen van de commissie Lammers zouden het voordeel hebben dat het kwalitatief niet bijster goede Opera Forum na jaren van management-problemen definitief het veld moet ruimen. Of misschien beter gezegd, met een schone lei opnieuw mag beginnen.
Waar in al die snoeiplannen geen rekening mee wordt gehouden, is de specifieke functie van de huidige orkesten. Niet alleen qua repertoire - dat geldt vooral voor de omroepensembles - maar ook geografisch. Buiten de Randstad is binnenkort de liefhebber van klassiek bijna geheel aangewezen op zijn eigen CD-collectie, want ook van de radio hoeven we niet al te veel meer te verwachten als d'Ancona haar plannen doorzet. Een van de sprekers op Het Protestconcert, componist en dirigent Otto Ketting, schetste niet alleen het belang van de omroeporkesten voor het hedendaagse repertoire dat in het 'gewone' concertcircuit maar weinig voet aan de grond krijgt, ook een angstig toekomstbeeld. André van Duijn, die korte fragmenten klassieke muziek door de Berliner Philharmoniker onder von Karajan en dergelijke op CD's presenteert.... Kortom: geen ruimte meer voor avontuur en eigen musici.
Helaas is de voortdurende dreiging van dergelijke ontwikkelingen een belangrijke sleutelfiguur in de omroepprogrammering kennelijk teveel geworden. Hoofd van de afdeling Klassiek bij de VARA, Jan Zekveld, die alweer jaren de fameuze matinees op de vrije zaterdag draagt, heeft eindelijk ja gezegd tegen het Koninklijk Concertgebouw Orkest ('dat slappe strijkje', zoals Berend Bouwdewijn het orkest schertsend en teleurgesteld noemde in het VARA(!)-programma Ophef en Vertier) en zal daar artistiek leider worden. Het is te hopen dat de VARA -matinees, die al 30 jaar een instituut zijn, niet mèt hem zullen verdwijnen. De muziekwereld wil dus niet verder bezuinigen, maar misschien is het ombuigen van het beleid wel een oplossing. Dat zou in ieder geval meer stroken met het credo van overheden en regering, dat werkgelegenheid zoveel mogelijk in stand gehouden moet worden. Want laten we wel wezen, zo merkte de eerste spreker op Het Protestconcert, FNV Federatiebestuurslid Lodewijk de Waal, terecht op, musici ontslaan zonder dat ze veel kans hebben elders weer werk te vinden is in feite alleen het verplaatsen van de lasten, van WVC naar Sociale Zaken.
De Vereniging Kunsten '92 staat dan ook een nieuw beleid ten aanzien van de levende muziek bij de omroepen voor. Die omroepen zouden niet meer autonoom programmerend moeten optreden, maar gecoördineerd moeten worden door het Muziekcentrum van de Omroep. Kunsten '92 voorziet dan zelfs nieuwe taken voor de omroeporkesten en stelt voor de benodigde middelen voor film en drama via `efficiency-maatregelen' en uit de stijgende inkomsten van de omroepen zelf te halen. Wat die middelen van de omroepen betreft wil ik daar nog een kritische kanttekening bij plaatsen. Wij betalen jaarlijks als consument van radio- en televisieproducten een niet onaanzienlijke omroepbijdrage, waarvan de opbrengsten het afgelopen jaar veel hoger waren dan begroot, maar met dat overschot zal wel weer een of ander onvoorzien gat (niet noodzakelijkerwijs in de omroepwereld, hondenbelasting wordt ook niet (alleen) gebruikt om de drollen van de straat te halen...) zijn gedicht.
Wat mij buitengewoon stoort is dat we zowel op radio als televisie sinds de invoering van de zogenaamde horizontale programmering veelvuldig geplaagd worden met stompzinnige spots (een kuiken met een zonnebril op, '... de warmste zender van Nederland...'), die in feite geen informatie bevatten: de omroep maakt reclame voor zichzelf zonder leden te werven. Dat is op zichzelf al iets nieuws, misschien vast met het oog op de privatisering over tien jaar? Maar wat ik zou willen weten, is uit welk potje die spots worden betaald. En je maakt mij niet wijs dat dat d'Ancona's privé-spaarpot is...
PRISKA FRANK