Terug
naar overzicht
Natuurgeweld en spannende achtervolgingen
in een selectie van mooiste Vivaldi-concerten
In de film naar Foster's Howard's End komt een scène voor waarin de romanpersonages een lezing bijwonen getiteld 'Music and Meaning'. De spreker behandelt de 'plot' van Beethoven's vijfde symfonie. In deze verhalende muziek treden o.a. gnomen en de componist zelf op, aldus de deskundige. De door de klanken tot leven geroepen gnomen observeren de wereld. Flegmatisch constateren zij de totale afwezigheid van zaken als heldhaftigheid en het Sublieme. Uit de overgang van mineur naar majeur in het derde deel maakt de kenner op dat de componist ingrijpt en de gnomen het veld laat ruimen voor goden en half-goden, die met schitterende zwaarden een strijd leveren van glorieuze overwinning en roemvolle dood.
Deze interessante interpretatie wordt onderbroken door een man uit de zaal die een eenvoudige vraag stelt: "Waarom heeft u het toch over gnomen?" Uiteraard weet de spreker daar geen raad mee, want de keuze om gnomen te horen in het geluid dat de musici voortbrengen, is volstrekt willekeurig. De lastige vragensteller is echter niet van zins de spreker te redden uit zijn penibele situatie. Ontwijkende opmerkingen beantwoordt hij met "Yes, but why goblins?" Mensen bedenken vaak van alles bij instrumentale muziek. Velen hebben de onweerstaanbare aandrang om ook rond te bazuinen wat ze in muziek horen. Voor mensen die er iets anders in willen horen, kan dat heel irritant zijn. Weer andere mensen waarderen instrumentale muziek juist omdat het zich onttrekt aan verhalen, betekenissen en moralen.
Maar vaak blijkt dat ook de componist (bijvoorbeeld Beethoven) verhaal in zijn hoofd heeft gehad bij het schrijven van een muziekstuk. Liszt schreef soms zelfs een compleet programma bij zijn muziek, waarin precies vermeld stond wat de luisteraar zich moest voorstellen bij bepaalde passages. Ook de titel van een muziekstuk kan een aanwijzing zijn dat de muziek 'ergens over gaat'. Vivaldi gaf veel van zijn concerten een naam mee. Bekend voorbeelden zijn de concerten Zomer, Herfst, Winter en Lente. Een ander voorbeeld is La Tempesta di Mare (De storm van de zee), onlangs door SONY uitgebracht op een CD met een selectie van zes mooiste Vivaldi-vioolconcerten (Jaap van Zweden met het Combattimento Concort o.l.v. De Vriend). De titel maakt duidelijk wat de violen in het Presto uitbeelden met hun razend snelle loopjes en herhaling van klanken. Het tweede deel lijkt een soort oog van de orkaan te zijn. Het boekje bij de CD meldt dat de Duitse musicoloog Arnold Schering dit rustige andante "even ingenieus als vergezocht" interpreteerde als een klaagzang van schipbreukelingen. But why not?
Virtuositeit
De vioolconcerten van Vivaldi zijn te plaatsen midden op een lijn
die loopt van de zestiende eeuwse toccata tot de beroemde vioolconcerten
van de Romantiek: een ontwikkeling waarbij het solo-instrument geleidelijk
een steeds meer geprononceerde rol toebedeeld kreeg ten aanzien van het
orkest. Virtuositeit werd daarbij steeds belangrijker.
Waaraan moet nu een goeie uitvoering van Vivaldi's vioolconcerten voldoen? Omdat in deze muziek de 'individualisering' van het solo- instrument nog niet zo extreem is als bij Beethoven, Bruch of Brahms, moet de violist weliswaar een grote virtuositeit bezitten maar zichzelf niet al te veel op de voorgrond zetten.
Op de door SONY uitgebrachte CD toont Jaap van Zweden dat hij aan deze eisen kan voldoen. Er zijn talloze andere selecties gemaakt uit de 220 concerten van de veelschrijver Vivaldi. Een keuze van 4 concerten uitgebracht op EMI, met Itzak Perlman en het Israel Philharmonic Orchestra o.l.v. de violist is interessante vergelijkingsmateriaal voor de hier besproken opname, omdat het laat zien dat Jaap van Zweden hier goed werk levert. Er is tussen de twee CD's één overlapping: het concert 'Il Sospetto' (De achterdocht). Perlman versie is veel dramatischer en warmer dan die van Jaap van Zweden. Perlman werkt bijvoorbeeld veel meer met dynamiek. Van Zweden speelt wat zakelijker en vlotter. Toch gaat hij niet voorbij aan het verhalende aspect van de muziek. In het eerste deel, een allegro, lijkt de viool achtervolgd te worden door het orkest. Het tweede deel is een andante. Bij Perlman is hier de viool gegrepen door de achtervolgers en zit huilerig te klagen over zijn lot. Bij Jaap van Zweden is het andante veel spannender. Zijn viool is het Venetiaanse doolhof van smalle steegjes ingevlucht en probeert op steelse wijze uit de handen van het orkest te blijven. Perlman slaat m.i. hier de plank mis, doordat hij te veel gevoel wil leggen in de muziek (en niet alleen in Il Sospetto). Natuurlijk is hij niet zomaar de eerste de beste violist, maar ik hoor hem liever in het Romantische repertoire.
Op EMI is onlangs een nieuwe opname van Brahms' vioolconcert verschenen (Perlman en het Berliner Philharmonic o.l.v. Barenboim) waar Perlman duidelijk beter op zijn plaats is. De gloed van Perlman's viool, die bijvoorbeeld bij het Adagio van dit concert goed naar voren komt, dient m.i. bij het spelen van Vivaldi afwezig te zijn. Wat Vivaldi nodig heeft is een klassieke helderheid. Daarvoor kunnen we het best terecht bij Van Zweden.
Het Combattimento Consort Amsterdam is een klein ensemble Barokspecialisten. De groep lijkt één van de voorlopers te zijn van een nieuwe categorie musici die met moderne instrumenten een zo authentiek mogelijke stijl nastreven. Jan Willem de Vriend en zijn Combattimento bezorgen hier een ritmische, fijnzinnige en spannende Vivaldi. Fijnproevers moeten zich niet af laten afschrikken door het commerciële aanzien van de CD, dat erop gericht lijkt te zijn dat het al-te-grote publiek de CD aan zichzelf cadeau gaat doen
JèMELJAN HAKEMULDER