Terug
naar overzicht
Musica Antiqua Köln speelt kamermuziek uit de Barok
CD's zijn helemaal niet zo duur. Koopt u een opera dan kunt u bijvoorbeeld, als u dat wilt, orkest en dirigent opdragen die ene schitterende passage nog eens opnieuw te spelen, en u kunt op elk gewenst moment de beroemdste zangers op laten treden in uw eigen woonkamer. Voor al die haast ondenkbare luxe betaalt u slechts 45 gulden per CD. Bovendien bezit sommige muziek een bepaalde kwaliteit die elk gebabbel over geld bespottelijk maakt. Die kwaliteit vinden we niet alleen in (klassieke) muziek, maar ook in sommige teksten. Zulke teksten noemen we literatuur. Voor ƒ 100,- kopen we bijvoorbeeld het eerste deel van de gebonden uitgave van Marcel Proust's Op zoek naar de verloren tijd. Zo'n boek telt 500 pagina's, wat betekent dat we voor een bladzijde Proust twee armzalige dubbeltjes betalen. Op zo'n bladzijde staan onnavolgbaar rijk geformuleerde gedachtenstromen. Toonzettend voor Proust's 'mega- project' is de opening van z'n eerste boek, Combray, waarin de verteller verkeert in een toestand van half waken, half slapen. In deze vreemde mengeling van reflectie en onderbewustzijn verschijnen taferelen die zich een ogenblik helder lijken af te gaan tekenen, om dan weer te vervagen. Proust werkt hier met de zgn. 'mémoire involontaire', de niet-geleide herinnering waarin het nu en het verleden elkaar ontmoeten in één moment dat buiten de tijd schijnt te liggen. Met deze 'methode' tracht hij datgene te vangen wat onherroepelijk verloren is. De mens mag zich eigenlijk wel gelukkig prijzen met zaken als vergankelijkheid en een zwak geheugen, want de daaruit voortvloeiende melancholie en de drang het verloren verleden terug te winnen, zijn basiselementen van kunst en esthetisch genot. Twintig cent betalen we daarvoor.
Op het label KOCH is onlangs een CD verschenen met muziek die de bovengenoemde 'onprijsbare' kwaliteit bezit. Het gaat hier om een verzameling kamermuziek uit de Barok, uitgevoerd door het Musica Antiqua Köln onder leiding van Reinhard Goebel. Het befaamde ensemble heeft een selectie gemaakt van drie Duitse en drie Franse componisten, alle zes relatief onbekende meesters. In het merendeel van de bijeengebrachte muziek vinden we die bepaalde kwaliteit die op een of andere manier aan Proust doet denken. We horen bijvoorbeeld van Johann Casper Kerll (1627-1693) de Sonata in G moll voor 2 violen, een viola da gamba en basso-continuo. In dit werk vinden we een 'Proustiaanse' aaneenschakeling van gedachten of associaties. Dit licht melancholieke stuk van Kerll roept een sfeer op die vergelijkbaar is met Proust's schemergebied tussen hyper-bewustzijn en onbewustzijn; een geluid met een enigszins peinzende en zwaarmoedige sfeer. De verschillende stemmen die als het ware door het geheugen van de Sonata spelen, brengen allerlei gelukkige en minder gelukkige herinneringen te boven, om ze dan weer te laten verdwijnen.
Zes ontdekkingen
Het ensemble Musica Antiqua Köln is gespecialiseerd in de kamermuziek
van de 17e en 18e eeuw. Het gezelschap heeft vanaf de oprichting in 1973
veel internationale erkenning ontvangen en is al jaren een gevierde gast
op het Oude Muziek Festival van Utrecht. Met name in haar beginperiode
heeft de groep zich streng gehouden aan de weinige gegevens die er bestaan
over de uitvoeringspraktijk van de Barok. De door KOCH uitgebrachte CD
is een heruitgave van opnames uit 1974. Uit het repertoire van het ensemble
blijkt een verlangen verder te kijken dan bekende kamermuziek, zoals die
van Corelli, Couperin, Bach en Händel. Musici zijn soms geneigd om
hun publiek te vermoeien met de promotie van het miskende Genie Zus en
de terecht vergeten Meester Zo. Daarom lijkt een zeker wantrouwen gerechtvaardigd
als u op de achterzijde van een CD-doosje namen leest als Monsieur Nadot,
Louis Antoine Dornel en Dietrich Becker. Maar al na eerste beluistering,
al was het maar even in de CD-winkel, is uw wantrouwen vervangen door wanhoop.
Want er schuilt blijkbaar nog een universum van onschatbare muziek in stoffige
bibliotheken, ver buiten het bereik van ons gehoor. Dankzij deze CD krijgen
we daar een glimp van te zien.
Wat het karakter is van een uitvoering blijkt uiteraard het best als we vergelijken hoe verschillende ensembles één en hetzelfde werk interpreteren. Voor de muziek op deze CD is echter weinig vergelijkingsmateriaal te vinden. Alleen Schmelzer's Lamento sopra la Morte di Ferdinandi III is wat vaker uitgevoerd. Op het Oude Muziek Festival gaf het Ensemble Rebel dit jaar een aardige vertolking en op CD is een opname beschikbaar van het London Baroque, gecombineerd met ander werk van Schmelzer en sonata's van Georg Muffat. Over deze CD straks meer. Het Lamento bestaat grofweg uit drie delen: een langzaam deel waarin drie maal een rouwthema wordt herhaald; een snel deel waarin twee opgewekte en sierlijke thema's worden aangedragen; en tot slot een langzaam deel waarin de eerste stemming terugkeert, zij het in geëvolueerde vorm. Het eerste deel lijkt de periode van rouw vlak na de dood van Ferdinand III uit te beelden. Het wat vrolijker tweede deel wordt wel verklaard als een terugblik op het gelukkige leven van de overledene. Een andere uitleg is dat het tweede deel een voorstelling is van het leven van de treurende (Schmelzer zelf?) na de rouwperiode. Er vinden nieuwe ontmoetingen plaats, andere tijden breken aan. In het derde deel is een rijpe en reflexieve houding ontstaan, waarmee als het ware teruggekeken wordt op het verdriet van toen.
Muziek voor zichzelf laten spreken In de uitvoering van dit werk veroorlooft het Musica Aniqua Köln zich veel minder vrijheden dan de London Baroque. Het is een vrij sobere, maar zeer goed verzorgde vertolking waarin aan elk element van de muziek even veel aandacht wordt besteed. De London Baroque gaat verder in zijn interpretatie dan Musiqua Antiqua, maar met wisselend succes. De musici gaan zich op sommige momenten echt te buiten aan overdreven versieringen waarmee ze bijvoorbeeld een soort van snikken uitbeelden. Wat ook genoemd moet worden is dat Musica Antiqua Köln een clavecimbel gebruikt, wat de opname iets lichts en helders geeft. De London Baroque koos voor een orgeltje, wat een veel donkerder en zwaarder effect heeft. De vergelijking van de twee Lamento's levert een interessant inzicht op over de verschillen tussen twee 'overtuigingen'. Het Musica Antiqua Köln is van mening dat men de muziek voor zichzelf moet laten spreken. De London Baroque is duidelijk een andere mening toegedaan. De dirigent Charles Medlam wil zijn publiek laten horen welke lijnen hij ontdekt heeft in deze programmatische muziek. Hij doet dat door die lijnen extra aan te zetten. Dit verschil komt mooi naar voren in de overgang van het eerste deel naar het tweede. Charles Medlam laat het tempo op aangrijpende wijze escaleren, hetgeen de indruk geeft van vertwijfeld verzet tegen het inzicht dat de persoon die betreurd wordt echt dood is [vanaf 3'22]. Het is frappant hoe anders de passage klinkt, uitgevoerd door Musica Antiqua [vanaf 4'00]. Zonder dat de musici extra betekenis toevoegen lijkt dit fragment de overgang te zijn van rouw naar de realiteit van het dagelijkse leven. Het onverstoorbaar regelmatige tempo sleept de treurende Schmelzer tegen zijn wil mee. Als vanzelf brengt zijn leven nieuwe dingen met zich mee, ondanks de intensiteit van z'n verdriet. Zo is de gang der dingen.
Voor beide interpretaties is wat te zeggen, maar mijn voorkeur gaat niet uit naar de romantische visie van de London Baroque, maar eerder naar de reflexieve en eigenlijk veel pijnlijker uitleg van het Musiqua Antiqua Köln. Ik wil de vergelijking met de London Baroque-opname beperken tot het Lamento van Schmelzer. Toch zij hier nog even opgemerkt dat deze CD een lelijke ruis te horen geeft, die soms gelijkenis vertoont met het geluid van een zwerm bijen. De KOCH-CD is daarentegen haarscherp van kwaliteit. Het is alsof de luisteraar vooraan in de zaal zit en de instrumenten bijna kan aanraken en de plooien in het gezicht van de musici kan zien. Met deze muziek doet u net zo lang als de fabrikanten beweren dat de levensduur van een CD bedraagt. Het zijn stuk voor stuk werken waar u niet op uitgekeken raakt en die toch bij eerste beluistering al boeien. Jammer, dat er maar 65 minuten van deze schitterende muziek op staan.
Om 't toch nog even over geld te hebben: bij de CD getiteld 'Aangenaam, Barok.' (ƒ 9,95) die op het moment in grote stapels in de winkels ligt, vindt u negentien muziekwaardebonnen ingesloten, waarmee u o.a. de CD van Musiqua Antiqua Köln kunt aanschaffen voor slechts ƒ 29,95. De bonnen zijn geldig tot en met 31 januari 1993
JèMELJAN HAKEMULDER