Terug
naar overzicht
Mozart spelen: voor pianisten is dat een vak apart. Alleen amateurs zijn te verleiden tot de uitspraak dat Mozart makkelijk is en dat je het zo van blad speelt. De Japanse pianiste Mitsuko Uchida, Mozart- vertolkster bij uitstek, wees al eens op de problemen van het leggen van het juiste accent op de juiste plaats. Indien men Mozart van blad speelt, zal men over die problematiek heen kijken en Mozarts ritmische verfijning geweld aan doen. Verder zal elke serieuze pianist stuiten op het heel speciale temperament dat hij of zij zich voor het spelen van deze muziek moet eigenmaken. Dat woord "eigenmaken" geeft in feite een onmogelijkheid aan: men bezit een bepaald temperament, en alleen met goed "acteerwerk" kan men daar bovenuit stijgen. En dan nog. Alleen een groot musicus kan zich echt bevrijden van zijn eigen ego, als hij tenminste niet, zoals bijvoorbeeld Horowitz, besluit een nieuwe Mozart te creëren. Het wordt er niet eenvoudiger op als men zich in Mozart's pianomuziek richt op de werken met variaties. Men dient zich dan niet alleen te concentreren op de taal van Mozart, maar ook op het brengen van zo'n hele set variaties als één geheel.
Wie luistert naar de Variaties op "Ah, vous dirai-je, Maman" (wat wij kennen als "Altijd is Kortjakje ziek"), treft daarin tien verschillende stemmingen aan. Die zijn ook nog weer zo achter elkaar geplaatst dat geen twee opeenvolgende variaties qua emotie ook maar bij benadering op elkaar lijken. Het variëren op thema's was in Mozarts tijd een vertrouwd gegeven en zeker Mozart zal in het onderbrengen van zeer diverse emoties binnen één muziekstuk een grote uitdaging hebben gezien. Veel houvast heeft hij de volgende generaties in zijn partituren niet gegeven. De pianist die zich waagt aan Mozarts variaties zal vooral eerst heel veel moeten nadenken, of hij moet een genie zijn. In de film "From Mao to Mozart", een verslag van een bezoek dat de violist Isaac Stern aan China bracht, zagen we zo'n genie. Tien jaar was hij misschien, een Chinees jongetje, dat de Kortjakje-variaties eruit gooide alsof hij de klanken al kende uit de baarmoeder. Stern was diep onder de indruk en stak zijn bewondering niet onder stoelen of banken. Veel kon het kereltje toch nog niet over deze muziek hebben nagedacht: het moet een kwestie van het juiste temperament zijn geweest.
Mozart heeft nogal wat in het genre van de piano-variaties geschreven. Deze verrukkelijk muziek verschijnt nu als geheel op enkele CD's bij Denon, gespeeld door de Franse pianist Michel Dalberto. De eerste aflevering is net uit en bevat behalve "Ah, vous dirai-je, Maman" onder meer een Rondo en een Fantasie. Men heeft het variatie-idee dus ruim opgevat, misschien mede gestuurd door de gedachte dat een CD vol variatiewerk in letterlijke zin minder zal boeien. Mijn zegen hebben ze, want hoe vaak staan die prachtige Rondo's en Fantasieën niet weggepropt, achteraan op een CD, waar na twee sonates nog een beetje ruimte was...
Dalberto blijkt een pianist die de weg van Horowitz kiest: hij verloochent zijn romantische ziel niet en speelt, met name in het Rondo in a mineur, de Fantasie in d mineur en het Adagio in b mineur, met veel vrijheid. Zijn tempi liggen laag en de motieven worden breed uitgesponnen. In de echte variatiewerken loopt hij wat meer in de pas met de geest van Mozart, al blinkt hij niet uit in humor of in speelse dynamiek. Technisch staat hij zijn mannetje, en snelle variaties klinken soms opeens heel fris en kortdaat. Dalberto is de man van de rubato's (vrijheden) en daaronder lijdt de structuur wel eens. Slechts vaag is de boog waarneembaar, die de opzet van thema- variaties-reprise tot het uiterst gespannen zou moeten houden. Toch hoorde ik dan weer in de Variaties op "Salve tu, Domine" een bijzondere aandacht voor de terugkeer van het thema.
Op andere momenten wil Dalberto echter soms iets te veel van het goede. De temposchommelingen in het Rondo in a mineur suggereren een diepte, die met bescheidener middelen misschien volkomener zou zijn geweest. Naar verhouding zijn de Fantasie, het Rondo en het Adagio op deze CD nog het best toevertrouwd aan Dalberto, omdat Mozart in deze werken toch de kiem legde voor de muziek van de Romantiek. De opname-technici hebben de piano nogal fors en dichtbij neergezet, met een tamelijk wollige klank, wat ik, zeker bij deze delicate muziek, niet echt ideaal vind.
PAUL VAN DEN BELT