Terug
naar overzicht
Deze week was er veel te doen rond de uitspraak van de rechter
in het kort geding dat de STEMRA had aangespannen tegen de twee singles
met verschillende versies van Carl Orffs Carmina Burana. Platenmaatschappij
Red Bullit (popgroep Fortuna) gaat een bodemprocedure aanspannen en ook
Indisc (Apotheosis) overweegt hoger beroep. Orffs nabestaanden varen er
wel bij, zijn versie van de Carmina Burana valt in de winkels niet aan
te slepen. De omzet van deze toch al hoog in de hitparade prijkende singles
is deze week tot exorbitante hoogtes gestegen, natuurlijk. En dan zouden
deze nummers door staken van de verkoop volgende week meteen niet meer
in de hitlijsten te vinden zijn...
Het is duidelijk, het laatste woord is hierover nog lang niet gezegd.
Daar is ook onze kersverse redaktrice klassieke muziek, Prisca Frank, van
overtuigd.
In 1988 veroorzaakte Riccardo Chailly, toen de kersverse chefdirigent van het Concertgebouworkest, opschudding en verontwaardiging door uitgerekend voor het ook buiten de landsgrenzen via Eurovisie radio en televisie uit te zenden Kerstconcert de Carmina Burana van Orff te programmeren. Immers, deze componist was 'fout' geweest in 'de' oorlog en bij zo'n gelegenheid speel je zoiets niet... De afgelopen weken viel de naam Carmina Burana weer veelvuldig, deze keer in een auteursrechtelijke context. Inmiddels is via een kort geding bepaald, dat de house- en discoversies op synthesizer van het openings-en slotkoor- van de Carmina 'O Fortuna' niet meer uitgevoerd, afgespeeld of uitgezonden mag worden. In deze opmerkelijke zaak kregen de nabestaanden van Orff terecht gelijk, toen ze eisten, dat de beide inmiddels op plaatsen 1 en 3 van hitparade prijkende nummers van de markt teruggetrokken moeten worden. Dit omdat deze opvattingen verkrachtingen zijn van het oorspronkelijke werk. Hier enige achtergronden.
De Duitse componist Carl Orff werd in 1895 geboren. In onderwijskringen is zijn naam vooral bekend door zijn theorieën over de combinatie van muziek en beweging en (infame) het Orff-instrumentarium. Dit is een hele serie slagwerkinstrumenten als xylofoons, woodblock, claves, trommels etc., die ook niet-bespelers van een 'echt' instrument in staat moeten stellen via improvisatie hun muzikale fantasie te uiten. Van zijn muziek werd zijn eerste poging tot totaal-theater, de Carmina Burana (première in 1937), direct een succes. Uitgevoerd door ondermeer groot orkest, koor en vier vokale solisten vormen muziek, woorden en beweging hier een geheel in een soort muzikaal theater op basis van ondermeer de klassieke Griekse tragedy en de latere Italiaanse Barok opera. De teksten voor zijn Carmina ontleende Orff aan een dertiende- eeuws handschrift met allerlei wereldse teksten geschreven door trekkende middeleeuwse 'geleerden'. De in het Latijn gestelde Liederen van Beuren (Duitsland) variëren van satires tot erotische en drinkliederen. Het handschrift dook in 1803 op in een abdij vlak bij MÜnchen. Orffs versie geniet een enorme populariteit getuige ook de tientallen cd-opnames, die ervan gemaakt zijn tegenover slechts een handvol van enige van zijn andere werken.
Auteurswet
De Auteurswet in Nederland dateert uit 1912 en beschermt ruwweg gesproken het eigendoms- en gebruiksrecht van creatieve produkten. Sinds 1966 is auteursrecht zelfs een internationaal erkend mensenrecht. Het toen opgestelde Internationale Verdrag inzake economische en culturele rechten bepaalt namelijk, dat ieder recht heeft 'de voordelen te genieten van de bescherming van de geestelijke en stoffelijke belangen voortvloeiend uit door hem verricht wetenschappelijk werk of uit een literair of artistiek werk waarvan hij de schepper is' (artikel 15) In Nederland is de BUMA (Bureau voor Muziekauteursrecht)/Stemra, opgericht bij het in gebruik nemen van de auteurswet, het enige door de Minister van Justitie goedgekeurde bureau voor auteursrechtelijke bemiddeling in verband met muziek. Inmiddels zijn bij dit bureau ruim 10.000 componisten/tekstdichters en hun erven aangesloten. Dankzij wederkerigheidscontracten met meer dan 50 buitenlandse zusterorganisaties worden in Nederland ook van niet-ingezetenen de belangen behartigd. Het auteursrecht geldt voor de auteurs of hun rechthebbenden zelf en tot 50 jaar na hun dood voor de erven.
Aangezien Orff in 1982 overleed, hebben de erven (namens wie de Stemra het kort geding tegen de platenmatenschappijen, die de O fortuna's uitbrachten, voerde) het volste recht om van zich te doen horen. Het ging hierbij overigens niet om het financiële maar om het esthetische aspect van inbreuk op het auteursrecht. Het is hier in eerste instantie slechts aan de erven (en dus bij onenigheid aan de rechter) om te bepalen of de oorspronkelijke Carmina Burana in hun waarde worden aangetast door beide recente populaire versies. Men was die mening toegedaan en heeft stappen ondernomen. Misschien maar goed ook, want uiteindelijk zijn er inmiddels al talloze klassieke stukken ten prooi gevallen aan populariseringen, die meestal geen spaan heel lieten van het originele karakter van zo'n stuk. Verkrachtingen door met name ritmesecties van de Mozarts en Beethovens, de Bachs en Vivaldi's zijn er legio, maar de heren componisten waren altijd al te lang dood om er nog iets tegenin te kunnen brengen (of het zou via Rosemary Brown moeten zijn...). Nu dus een proces waarbij de overledene eens niet het onderspit delft.
In hoeverre dit commercieel gevolgen heeft, moet nog worden bezien. Officieel moeten alle onverkochte cd's uit de markt genomen en vernietigd worden en mogen ze niet via de media ten gehore worden gebracht. Gegeven de omstandigheden zou er wel eens iets onder de toonbank kunnen verdwijnen om vervolgens als 'hot item' in het zwarte (en vervolgens witte) circuit weer op te duiken. Wie zal het zeggen?
PRISCA FRANK