Terug naar overzicht
Maar wat is 'literatuur over homoseksualiteit'? Een verhaal of roman met hier en daar een verdwaalde homo voldoet nauwelijks aan dat criterium en de seksuele voorkeur van de auteur is al helemaal niet relevant. Zeker in de periode dat homoseksualiteit nog als misdrijf of ziekte werd beschouwd hebben gerenommeerde schrijvers met een voorkeur voor de herenliefde (om me daar even toe te beperken) romans geschreven waarin geen homo te vinden is. Een auteur als Edward Morgan Forster bijvoorbeeld (van wie inmiddels een aantal boeken verfilmd werd) roerde het onderwerp met geen woord aan in 'A Passage to India', 'Howard's End' of 'A Room with a View', zoals ook de bioscoopbezoeker kan constateren.Zijn enige roman met een homoseksuele thematiek, het ook al verfilmde 'Maurice', schreef Forster in 1913 maar verscheen pas na zijn dood in 1970.
En het omgekeerde komt eveneens voor: de niet-homoseksueel die over een homo-thema schrijft. Een redelijk geslaagde roman over de herenliefde (bovendien van een vrouw) in dat opzicht is 'De verkeerde minnaar' (1982) van de Vlaamse schrijfster Mireille Cottenjé. Of, om een beroemder voorbeeld te noemen, 'Tod in Venedig' uit 1911 van Thomas Mann.
Inmiddels viel al enkele keren het woord 'thema'. Dat nu lijkt precies de essentie weer te geven van wat moet worden verstaan onder literatuur over homoseksualiteit: de homoseksualiteit van de opgevoerde personages is bepalend en richtinggevend voor het verhaal.
In de verhalen spreken homo's een geducht woordje mee, maar minder expliciet dan in zijn latere romans. Datzelfde kan ook gezegd worden van zijn tweede bundel verhalen 'Waar ik nooit geweest ben', waarin relationeel getob in diverse soorten de boventoon voert.
'De verloren taal der kranen' (twee jaar geleden prachtig verfilmd) beschrijft minutieus de langzame teloorgang van wat oorspronkelijk een hecht en warm gezin leek. De zoon des huizes is homo, maar dat is niet de reden van de ontwrichting. Die wordt veroorzaakt door de buitenechtelijke escapades van de vader: met andere mannen wel te verstaan.
De roman 'Eendere liefde' vertelt de geschiedenis van het lijden en de dood van een ongeneeslijk zieke vrouw, maar parallel daaraan loopt het verhaal van de homoseksuele zoon en zijn omgeving. Pijnlijk nauwkeurig beschrijft Leavitt het 'moderne levensgevoel' van de homo-gemeenschap, geteisterd door angst voor Aids en vluchtend in de surrogaatseks van computer en nul-zes-lijnen. Kenmerkend voor zijn werk tot dan toe was de altijd licht onderkoelde en ironische toon en de absurdistische situaties waarin zijn personages soms terechtkomen.
Brian houdt zijn verhouding met Philippa voor Edward verborgen, tot deze er bij toeval iets over leest in Brian's dagboek. In dezelfde periode doet hij Philippa (die op haar beurt niks weet van Edward) een huwelijksaanzoek.
Brian wordt gedwongen om een keus te maken. Dat brengt hem tenslotte in Spanje waar op dat moment een Burgeroorlog woedt. Een vriend confronteert hem bovendien met het opkomende fascisme in Duitsland.
Leavitt vertelt het verhaal als een terugblik van de inmiddels in Amerika met het schrijven van filmscenario's rijk geworden Brian.
Met 'Terwijl Engeland slaapt' schreef David Leavitt een even meeslepende als sombere roman over de zinloosheid. Waarom de auteur het moderne leven ruilde voor een historische achtergrond en zijn toonzetting zo anders is laat zich slechts raden.
Leavitt heeft zich de laatste jaren ingezet voor de aids-actiegroep 'Act Up' en verschillende beschouwingen over de ziekte geschreven. Niet uitgesloten moet worden dat het met een dermate grote betrokkenheid welhaast onmogelijk is om in een fictief werk over het thema homoseksualiteit in onze dagen te schrijven, zonder dat dit het karakter van een manifest of van een voorlichtingsfolder over veilig vrijen krijgt. Homoseksualiteit was toen maatschappelijk gezien weliswaar uit denboze maar de beleving zelf kende niet de restricties van onze dagen. Dat zou een verklaring kunnen zijn voor Leavitts keuze, die hij dan gemeen heeft met het meesterwerk van Allan Hollinghurst 'De Zwembadbibliotheek'.
Overigens zet de auteur met 'Terwijl Engeland slaapt' een geweldige traditie voort op het gebied van de -om het woord gemakshalve toch nog maar even te gebruiken- homo-roman. De thematiek van de intellectueel die een verhouding aangaat met iemand van eenvoudige komaf duikt herhaaldelijk op in vergelijkbare boeken, waaronder het al eerder genoemde 'Maurice' van Forster. Geheel onlogisch is dat niet, omdat Leavitt zijn hoofdpersoon Brian immers heeft gemodelleerd naar leven en persoon van Spender. Spender is homoseksueel, was lid van de communistische partij, en verbleef in Spanje tijdens de burgeroorlog, belangrijke bestanddelen in het verhaal.
Ik kan niet beoordelen of en in hoeverre David Leavitt leentje-buur heeft gespeeld. Als dat echt het geval is was het misschien verstandiger geweest (net zoals dat toentertijd met Adriaan van Dis het geval was) als de auteur een verwijzing naar Spender had opgenomen.Voor zijn boek 'De geschiedenis van de wereld in 10 1/2 hoofdstuk' plunderde Julian Barnes naar hartelust uit het werk van anderen. Hij vermeldde echter zijn bronnen en niemand heeft om die reden getornd aan de kwaliteiten van het boek.Voor het overige staat het een auteur vrij zijn stof te halen waar hij maar wil en het zo te gebruiken als hem zelf het beste uitkomt.
Tot welke superieure literatuur dat kan leiden heeft David Leavitt eens te meer bewezen met 'Terwijl Engeland slaapt'.
HARRY FLEURKE
Terug naar overzicht