Doelstelling van Stichting Bossche Synagoge Bernardus Hartogensis
De Stichting stelt zich ten doel: "de restauratie en instandhouding van Joodse cultuurmonumenten, in het bijzonder de synagoge in de Prins Bernhardstraat te 's-Hertogenbosch."
Hiermee wordt bedoeld het in zodanige staat brengen en houden van zowel exterieur als interieur van de synagoge, dat daarvan gebruik gemaakt kan worden voor sociale, culturele en religieuze doeleinden. In de nota podiumkunsten van de gemeente 's-Hertogenbosch wordt aan de ruimte een rol toebedeeld als centrum voor kleinschalige muziekuitvoeringen.
De Stichting heeft de naam Bernardus Hartogensis gekozen omdat Bernardus Hartogensis geldt als de bouwheer van de synagoge.
Geschiedenis
Al 800 jaren geleden zijn er tekenen van Joods leven in 's-Hertogenbosch;
daarmee is deze Joodse gemeente de oudste in de noordelijke Nederlanden.
De lange periode tussen dat verleden en het heden is door verscheidene
historici beschreven. Uit de geschiedschrijving blijkt dat sinds het begin
van de 18e eeuw de stad Joodse poorters kende; dat poorterschap werd door
de stedelijke overheid echter vrij willekeurig verleend. Aan die willekeur
kwam een einde in 1796, de Bataafse Republiek, toen alle Nederlandse ingezetenen
- dus ook de Joden - volledige burgerrechten verkregen.
De stad kende voor en na dat jaar diverse huissynagoges - het woord synagoge
is afkomstig uit het Grieks en afgeleid van Sun Ago, hetgeen 'bijeenbrengen"
betekent.
Een echt groot 'bedehuis' kwam er pas in 1823 toen mr Bernardus Hartogensis
een synagoge liet bouwen op het aan hem toebehorende perceel "De Oude
Munt" aan De Mortel. Hij gaf deze synagoge in bruikleen aan de Joodse
gemeente.
In 1886 werd het gebouw - inmiddels aan de Joodse gemeente geschonken
- ingrijpend verbouwd onder regie van architect I. Gosschalk.
Het vrijstaande complex werd aan het zicht onttrokken in 1937 toen voor
de voorgevel een rij huizen werd neergezet. Tot dat moment liep de Dieze
voor de synagoge langs; de woningbouw uit de jaren dertig maakte een eind
aan dit fraaie stadsgezicht. De huizen overkluizen de rivier.
De synagoge wordt sinds de jaren '70 niet meer gebruikt en is ernstig in
verval; restauratie is dringend gewenst, zodat dit rijksmonument weer een
functie kan krijgen in het Bossche maatschappelijke leven.
Huidige situatie
De bouwkundige toestand van de synagoge is zeer slecht. Gescheurde muren, verzakte vloeren, in combinatie met omvangrijke lekkages maakten het in 1986 nodig het gebouw binnen te stutten. Het interieur - plafonds, wanden en vloeren - verkeert nog in de oorspronkelijke toestand, maar is zwaar aangetast door vocht. Om dit proces een halt toe te werpen werd in 1989 een "nood-dakbedekking'' aangebracht.
Het exterieur biedt geen florissante aanblik. De noord-, oost- en
westgevels zijn weliswaar authentiek, maar verkeren in slechte staat. Van
de gevel aan de tuinzijde is het cementpleister losgekomen. Hierdoor is
het vochtprobltem groter geworden.
De gesteldheid van de voorgevel kan pas onderzocht worden - zowel voor
wat betreft de constructie als de architectuur - na sloop van de rij huizen
aan de Prins Bernhardstraat.
Het schooltje aan de zuidkant van het gebouw is waarschijnlijk als onderdeel van de grote verbouwing in 1886 gerealiseerd. Uit bouwtekeningen, die gemaakt zijn in de jaren '30, blijkt dat het schooltje oorspronkelijk een vierzijdig hellend dak had. Dit is later door een plat dak vervangen. De architectonische kwaliteit van het gebouwtje is sober. De bouwkundige situatie is verslechterd doordat er sinds jaren duiven huizen.
Meer informatie:
Voorzitter stichting Bossche Synagoge Bernardus Hartogensis C.H.L.H. ten Horn Telefoon: 073-5516234
Bestuur