De Wildeman

(Enkele aantekeningen bij het gelijknamige boek van Robert Bly)

De 'zachtman'
In de zestiger jaren begonnen veel voordien onderdrukte groepen aan de weg te timmeren. Zo formuleerden vrouwen een aantal eisen ten aanzien van de (door mannen overheerste) maatschappij. Impliciet en expliciet betroffen hun eisen dus ook de man. Volgens Robert Bly, schrijver van o.a. het boek 'De Wildeman', heeft de westerse man zich sindsdien vooral op deze eisen gericht, waardoor voornamelijk zijn vrouwelijke kanten (in het boek 'zachtman' genoemd) werden ontwikkeld. Deze ontwikkeling was het gevolg van twee factoren: a. de 'push-factor', het ontbreken van een rolmodel. Bij de jeugd van de jaren '50 en '60 ontbraken duidelijke rolmodellen, die voordien bij de man hoorden: geen wijze mannen, een afwezige vader (zowel in de fysieke, emotionele als in de spirituele betekenis). Vooral het ontbreken van een vaderfiguur kan ingrijpende gevolgen hebben voor opgroeiende zonen (en dochters, maar dat onderwerp valt buiten de context van dit artikel). Er is geen duidelijk patroon dat door de jongen/man kan worden gevolgd. Hieraan ten grondslag ligt het feit dat de maatschappij de man en de man zichzelf kwijtraakte. b.de 'pull-factor', de eisen van de vrouw, die door de man als 'uitdaging' worden opgepakt. Volgens Goldberg, schrijver van 'The inner male', is het aangaan van deze uitdaging, het nieuwe macho-gedrag geworden, gericht op het willen 'helpen' en 'steunen' van de vrouw. Goldberg spreekt in dit verband over de 'New Age Knight'. In wezen blijft het nieuwe gedrag, hoe 'vrouwvriendelijk' ook, toch onderdrukkend: de bullebak (bully) onderdrukt niet minder dan de prins op het witte paard (Prince Charming). De onderdrukking van de vrouw uit zich niet meer in gebruik van kracht tegenover onderdanigheid, maar als hulp, die onmisbaar maakt en dus toch de positie van 'de sterkste' bevestigt. Alleen de vorm van gedrag is veranderd, de inhoud bleef dezelfde.

In het circuit van New Age en bewustwording doet dit verschijnsel zich mijns inziens regelmatig voor: invoelen en helpen als machtsuitoefening. Hoe harder mannen proberen 'invoelend' te handelen, des te sneller lopen zij het risico een nieuwerwetse macho te zijn. (Hoe zou dat zitten met het vrouwelijke gedrag?)

Als aan het bovengeschetste gedrag gevoelens van angst, schuld en overheersingsdrang ten grondslag liggen is het risico om een 'zachte macho' te worden niet denkbeeldig. Daarom wil ik wijzen op enkele valkuilen:

een persoonlijk schuldgevoel ten opzichte van de vrouw. Achter dit gevoel zit de gedachte van de man dat hij de kracht bezit om 'de vrouw' de onderdrukken. Persoonlijk schuldgevoel is dan in feite niets anders dan een masker voor een illusoire macht, een vorm van grootheidswaanzin. De (hedendaagse) man staat weliswaar niet los van de maatschappij, maar is niet alleen eindverantwoordelijk voor 'het geheel'.
de slachtofferrrol. Dat ik doe zoals ik doe is de schuld van de maatschappij, mijn vader, god, kortom, de andere kant van het schuldgevoel.

De Wildeman
In navolging van 'de vrouw' is ook 'de man' op zoek gegaan naar zichzelf, zijn eigen identiteit. Zodra deze zoektocht maatschappelijk aan de oppervlakte kwam, kwamen ook de mogelijkheden. In dagbladen, 'New-Age'-bladen en uit de 'esoterische' hoek werden en worden boeken, werkgroepen, en verschillende ondersteunende activiteiten aangeboden, om de man hierbij te helpen. Het bekendste boek over de 'nieuwe man' is 'De Wildeman' van Robert Bly. Op zoek naar een beter, c.q. ander beeld van de man ging Bly, in navolging van Blake, Keats en D.H. Lawrence, te rade bij oeroude verhalen en legendes. Daarmee roept hij beelden op van een actieve mannelijkheid; van mannen die een evenwicht hebben gevonden tussen de emotionele en de stoere, beschermende kant van hun persoonlijkheid. Als symbool koos Bly de wildeman uit een gelijknamig sprookje van de gebroeders Grimm. Deze oude 'harige' man fungeert als mentor voor een jongen die hij leert elke gebeurtenis te beschouwen als een stap in het groeiproces op weg naar mannelijke volwassenheid. Deze wildeman, betoogt Bly, is een soort oerkracht op de bodem van ons bewustzijn. Daardoor is het een 'ongeciviliseerde' kracht. Het harige symboliseert het verborgene, het onbekende en (in deze toepassing) de onderdrukte aspecten van het mannelijke. Juist omdat ze onderdrukt zijn, is niet precies aan te geven om welke aspecten het gaat en nog minder is duidelijk wat er gebeurt als die 'energie' vrijkomt. Kracht uit het onderbewuste is vaak moelijk te hanteren, omdat we er geen 'bewuste' greep op hebben. De eerste kennismaking met 'onderdrukte kracht' kan dan ook gepaard gaan met agressie, angst en/of depressie.

Wildeman-energie en persoonlijke groei

Als onbewuste kracht staat de wildeman-energie grotendeels los van de bewuste controle. Daardoor is de kracht moeilijk gericht te gebruiken, d.w.z. in een van te voren vastgelegde richting. Omgekeerd kan dus gesteld worden dat het gebruik van wildeman-energie een niet-controlerende benadering vraagt. Vanwege het min of meer 'ongerichte' zet ik vraagtekens bij de pogingen die door het 'New Age'- en 'Bewustzijnscircuit' worden ondernomen om Bly's ideeën te gebruiken. Zeker wanneer dit leidt tot het opzetten van bv. groepen, waarin mannen zich nog steeds aanpassen aan de 'eisen van de vrouw', ten gevolge waarvan de man beperkende eisen stelt met betrekking tot zijn eigen ontwikkeling en zich in wezen nog meer beperkt dan hij al deed en waarvan hij juist los wil komen. Het gevaar van een versluierd controle-mechanisme, dat loodrecht staat op de wildeman-energie, dreigt.
Wildeman-energie uit zich individueel en kan juist daarom uitstekend gebruikt worden op alle relevante gebieden van het persoonlijke leven. Met andere mannen die het ook niet weten op zoek gaan naar het 'man-zijn' (What's a man) valt moeilijk te verenigen met het persoonlijke karakter van deze energie. Integendeel, juist het loskomen van allerlei (groeps)belemmeringen is essentieel, om daardoor - in het contact met andere 'vrije' mannen en vrouwen - op je eigen manier te ontplooien.
Het gaat niet alleen om een verandering van gedrag, belangrijker is een andere instelling ten opzichte van jezelf en je medemens.
Vanwege het 'onvoorspelbare' karakter is voor wildeman-energie zelfrespect, aandacht en een zekere speelsheid nodig. Werken aan jezelf vanuit een gebrek aan zelfrespect is vaak gebaseerd op de angst om 'niet te voldoen'. Maar activiteiten waaraan een dergelijk beperkt zelfbeeld ten grondslag ligt zullen weinig effect sorteren, zeker wanneer zij in een - toch al beperkende - groep plaatsvinden.
Anders gezegd, een groep volgen om meer 'man' te worden, terwijl je je in die groep geen 'man' voelt werkt averechts.

Bly en New Age
Persoonlijk spreekt 'De Wildeman' van Robert Bly mij aan, omdat het boek mij helpt om enigszins los te komen van opgelegde beperkingen. In die zin kan het ook voor anderen een dergelijke of vergelijkbare functie hebben. Juist vanuit dat inzicht ben ik van mening dat het een verkeerde zaak is als dit boek en vergelijkbare boeken worden 'ingelijfd' binnen het gedachtengoed van 'New Age'- en Bewustzijnscircuit, waar ze gebruikt kunnen worden om de status quo te bevestigen en de 'vrije' wildeman-energie aan banden te leggen, waarmee de wezenlijke bedoeling verloren gaat.

Tot slot
Een kennis, werkzaam in de hulpverlening, vertelde de volgende anecdote. Met medehulpverleners volgde hij een cursus. De begeleider gaf bij wijze van oefening de opdracht 'het ervaren van het rond blijven lopen in een cirkeltje'. De deelnemers moesten door blijven lopen, terwijl de begeleider zelf even weg ging. Uren later liepen er nog mensen rond in cirkeltjes omdat DE BEGELEIDER had gezegd dat dat moest. En dat waren dan zelf hulpverleners. 'Goed voorbeeld doet goed volgen.' Laten we onze wildeman (vrouw)-energie gebruiken om uit dit soort (zelf opgelegde) belemmeringen te komen. Misschien staan we nog wel eens versteld van hoe goed 'vrije' mannen en 'vrije' vrouwen met elkaar om kunnen gaan. Juist omdat ze zichzelf respecteren en daardoor vrijer zijn om zonder schild, ideologie of angst met elkaar om te gaan.

JAN SPRONG

Terug naar overzicht