In haar onvolprezen boek Ziekte als Spookbeeld heeft de Amerikaanse auteur Susan Sontag aan de hand van talloze voorbeelden gewezen op het grote gevaar van metaforen. Zij betoogt in het essay dat metaforen het zicht op de werkelijkheid waarvoor ze gebruikt worden eerder belemmert dan verduidelijkt of verheldert.

Zelden zal er in de laatste jaren zoveel gebruik gemaakt zijn van metaforen om de moord op een persoon te duiden, zelfs betekenis te geven dan gebeurd is en ongetwijfeld nog zal gebeuren na de dood van Pim Fortuyn.
Zijn dood is 'de dood van de democratie' genoemd. Door de moord op hem heeft 'de democratie haar onschuld verloren'.
Weliswaar is er een verdachte opgepakt, maar de echte schuldigen zijn 'de politici van de gevestigde orde in Den Haag'.
Dezelfde politici erkennen weliswaar dat zij een 'strijd' voerden, maar het was alleen een 'strijd met woorden' en dat is onvergelijkbaar met een moord via de kogel.

Ongeacht de oorzaak van iemands dood en de omstandigheden waaronder de dood plaatsvond zijn wij geneigd om de schuldvraag te stellen. Dat hoort bijna bij het verwerkingsproces, evenals de niet te beantwoorden vraag naar het waarom.
In die zin kan de opmerking over de schuld van de politici als een metafoor worden gezien, maar nimmer als een letterlijke verwijzing die zo serieus genomen wordt, dat juristen een onderzoek menen te moeten instellen naar het antwoord op die schuldvraag.
Op dit moment en in dit stadium lijkt zo'n onderzoek meer op een vendetta dan op het bestrijden van onrecht en het verkrijgen van gerechtigheid.

Een ander aspect is op welke wijze de moord wordt benoemd. Het gaat om een moord op een politicus, maar maakt dat deze wandaad automatisch tot een politieke moord?
Met andere woorden: handelde de dader uit politieke motieven, had hij zo'n hekel aan het gedachtegoed van de politicus, of waren/zijn er wellicht andere motieven in het spel? Veel mensen hebben hun conclusie al getrokken en hun oordeel al geveld, maar voor zover mij bekend heeft de verdachte zelf er tot op heden het zwijgen toe gedaan.

Het is begrijpelijk dat juist in deze eerste week op een uiterst respectvolle, bijna voorzichtige manier over Fortuyn wordt gesproken en bericht, waarbij de nadruk wordt gelegd op 'de mens Fortuyn'.
Het is evenmin verbazingwekkend dat de beeldvorming van een persoon bijgesteld wordt, niet alleen na, maar ook door diens dood.
Hij is 'onze Pim' geworden, 'Pim is van ons allemaal', hij was de 'spreekbuis van de gewone mens', hij was eerlijk en oprecht, want dat kon je zien in 'de twinkeling van zijn ogen'.
De dagen na zijn dood waren we collectief geschokt, gingen we collectief in de rouw en namen we collectief afscheid.
Maar van wie? Is het nog mogelijk om de mens Fortuyn te scheiden van de politicus? Is het nog mogelijk om zijn gedachtegoed los te zien van de persoon die hij was?
In vele interviews heeft Fortuyn dat zelf nauwelijks gedaan. Hij praatte even open over zijn persoonlijk leven als over zijn politieke standpunten. Hij opende zijn huizen in Rotterdam en Toscane voor verslaggevers, gaf interviews in zijn tuin, leidde journalisten rond.
Zou het mogelijk kunnen zijn dat we juist door de brute moord op hem het onderscheid verliezen?
Zou het kunnen dat zijn dood leidt tot beeldvervorming, die nog maar weinig te maken heeft met de mens en politicus die hij was?

Er is vaak geopperd dat de moord ook een aanval was op de vrije meningsuiting, een aanslag op het vrije woord.
'Je kunt vandaag de dag niet meer zeggen wat je wilt', klonk het in vele toonaarden in de media.
Maar sinds Voltaire laat dat vrije woord zich niet meer de mond snoeren.
Te hopen valt alleen dat dat recht voor iedereen blijft gelden, dat je ook na Fortuyn's dood mag kunnen blijven zeggen dat je het niet eens bent met zijn opvattingen, maar alles zult doen om zijn navolgers de kans te geven die opvattingen uit te dragen.
Pim Fortuyn heeft volop gebruik gemaakt van het grondwettelijke en democratische recht om zijn mening kenbaar te maken
Zijn dood kan en mag niet betekenen dat zijn politieke erfenis als de enig juiste en politiek correcte wordt gezien en gehanteerd, daarmee anderen de kans ontnemend hun eigen, geheel andere opvattingen te uiten.
Want dan verwordt de democratie binnen de kortst mogelijke keren tot een dictatuur.
En hoewel ik Fortuyn niet persoonlijk heb gekend durf ik te beweren, wat ik zo vaak anderen heb horen zeggen: Dat zou Pim niet gewild hebben.

10 mei 2002

Harry Fleurke