Roma
Als amateur-musicoloog maakt Stéphane allerlei opnames van hun zinderende muziek en daar tussen door ontwikkelt zich - met bewonderenswaardig geduld van de gadjo - een schattige romance. De zigeunerin waar hij zijn hart aan verpandt heet Sabina. Een heel mooi, vrij natuurmeisje, dat vol overgave leeft en prachtig kan zingen en buikdansen. Zij is de enige van de Roma die Frans spreekt, omdat ze met een Belg geleefd heeft. Maar door dat verleden wil ze in eerste instantie helemaal niets van Stéphane weten; als hij zich voor wil stellen bijt ze hem boos in zijn hand.
Op Amelisweerd voer ik mijn lievelingsganzen. Eentje is zo brutaal, dat hij niet wil wachten tot ik de hompjes brood gooi en probeert ze direct uit de zak te stelen. Ik til 'm op en geef 'm een zoentje. Geen idee wat het arme dier dacht. Reiziger slaat het tafereeltje gade en moet lachen om het meisje in zijn oude vodden. "Je bent zelf ook een zigeunerin".
Ik glimlach. Enkele dagen eerder zagen we samen de film Gadjo dilo (2), over Parijzenaar Stéphane, die in de ban is van ene Nora Luca, een zigeunerzangeres die haar ziel bloot zingt op een vaag cassettebandje dat hij van zijn vader erfde. Een speurtocht naar deze Nora brengt Stéphane naar het Roemeense Valachië, alwaar hij integreert bij de Lautaris, een tak van de Roma-zigeuners. Op zoek naar de muziek van zijn vader trekt hij in bij de eigenwijze grijsaard Izidor, violist en stamoudste van de muzikantenclan.
Na al die prachtige muziek en schilderingen in levenskunst, slaat de stemming plotseling om. Izidors zoon komt uit de gevangenis en in de kroeg provoceert hij de gadjo's die hem daarin gooiden. De situatie escaleert, er valt een dode en woedende burgers steken de hele zigeunergemeenschap in de hens. Izidors zoon probeert zich te verstoppen en komt daardoor om in de vlammen.
Volgende scène: Stéphane en Sabina rijden in de oude Russische Lada naar een kerkhof. Stéphane stapt uit, smijt zijn cassettebandjes op de grond en trapt ze allemaal kapot. Want wat hij heeft meegemaakt, is de ziel van die muziek, gezongen door mensen die opgejaagd en vermoord worden. Wil je daar dan van profiteren? Al zijn woede om de onredelijkheid en het onrecht jegens zijn nieuwe familie richt hij op zijn met bloed, zweet en tranen vergaarde opnames.
Als op de achterbank Sabina wakker wordt, bekijkt ze het tafereel met verbazing. Dan beginnen haar ogen weer te glinsteren en glimlacht ze haar zilveren tand bloot om de kunstenaarsziel van haar Stéphane: hij heeft het begrepen.
Sabina wordt gespeeld door Rona Hartner, een Roemeens meisje, iets ouder dan ik, dat zindert van sensualiteit en levenslust. In het 'normale' leven leidt ze een zigeunerband, waarin ze niet alleen zingt, maar ook saxofoon, piano en gitaar speelt. De soundtrack van de film is ook door haar ontworpen. En in haar vrije tijd schildert en danst ze.
Geknipt voor deze rol dus, hoewel de regisseur daar in eerste instantie nog aan twijfelde. Om hem over te halen, integreerde Rona vier maanden bij de Roma, om hun taal te leren (Romani chib, dat in mijn oren meer klinkt als Hindi dan als Roemeens) en om "de zigeunerin in mezelf te vinden".
Om dat citaat moest ik glimlachen. Maar toen meneer Kwee (3) vertelde over het verlangen van de Romantische ziel naar het jenseitige, het verloren Arcadia achter de horizon, toen moest ik daar weer aan denken. Schuilt er niet een zigeuner(in) in ieder van ons?
Martine Mussies
Film/DVD: Gadjo Dilo.
Frankrijk 1997, 90 min.
Regie Tony Gatlif.
Met Romain Duris, Rona Hartner, Izidor Serban, Ovidu Balan e.a.
1) Roma is de naam die zigeuners zichzelf gaven betekent letterlijk gewoon 'mensen'.
2) gadjo= vreemdeling, wat voor zigeuners van toepassing is op de rest van de wereld; dilo betekent gek, omdat je wel gek moet zijn om bij zigeuners te willen komen die overal misprezen worden.
3) Mij het meest inspirerende docent bij Muziekwetenschap, die weet wat denken is…. als een taoïst zonder Tao.