Onthaasten staat al jarenlang op nummer één van de lijst van goede voornemens van de meeste mensen voor het nieuwe jaar. Ook 2008 lijkt een dankbaar jaar om bewust vertraagd tegen de ratrace in te gaan. Minder rennen en vliegen, meer tijd nemen om met vrienden af te spreken of een goed (en dik) boek te lezen. Want wie niet oplet en meegaat in het eindeloze 'Ik heb het te druk'-gedoe maakt grote kans zichzelf zomaar voorbij te lopen of zichzelf over de kop te werken. En dan liggen stress en slapeloosheid op de loer, om uiteindelijk te ontaarden in het veel gevreesde en helaas steeds meer voorkomende burn out.
Andere problemen die misschien niet zozeer in het verlengde liggen van burn out maar wel onder eenzelfde soort paraplu te vangen zijn, is de conditie chronische moeheid en ME. Mensen die hieraan lijden zijn niet alleen moe, ze zijn doodziek en, met uitzondering van enkele energie erupties, tot bitter weinig in staat.

Samen met performer, regisseur en yoga docent en goede vriendin Anita Kooij ben ik jarenlang aan het praten over het fenomeen moeheid en de consequenties ervan op de levenskwaliteit van de mensen die er dagelijks mee kampen. Zelf heeft Anita ME aan den lijve ervaren. Zij is nog steeds niet in staat om voor honderd procent deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Wat dat dan ook moge zijn.
Omdat zij en ik in het verleden vaker de creatieve krachten hadden gebundeld in de vorm van spirituele theaterinstallaties en dit al een tijd niet meer hadden gedaan, en omdat onze gesprekken zich steeds meer centreerden rondom het thema moeheid, traagheid en het hervinden van schoonheid in een tot bijna stilstand gebracht bestaan, besloten wij dat de tijd rijp was om een nieuw project te starten: (moe). Met mijn eigen inzet als beeldend kunstenaar waarin fotografie en video de hoofdingrediënten vormen en Anita's specialisme in performance kunst en haar achtergrond als antropologe met video en fotografie als onderzoeksmedium voelden wij ons tot de tanden toe gewapend om een lastig thema als moeheid en onthaasting in beeld te brengen en te verwoorden voor een groter publiek.

Wij bedachten een vrouw: Ella. Een intens vermoeide vrouw die we een fictief leven gaven dat vooral bestond uit de hele dag op bed liggen maar die ondanks haar conditie als oververmoeid mens toch iets moois van het leven probeerde te maken. De dagelijkse handelingen die haar zwaar vallen ordenden we volgens een alfabetisch principe. Ook bestudeerden we de kwaliteit van bepaalde bewegingen. Zo ontstonden fotoseries en video opnames, registraties van bewegingen: de B van bed opmaken, de K van kammen. Maar ook de U van uitzicht. Deze letters, dit arsenaal aan handelingen noemden we 'Ella's levens alfabet', haar abc van vallen en opstaan, wassen en dromen, wakker liggen en naar de wc gaan.
Het stilstaan bij de dingen die dagelijks het blikveld vormen, het dieper ingaan op een vaststaand object in de dagelijkse realiteit die overwegend immobiel is, leverde voor ons als makers van Ella's universum ook nieuwe mogelijkheden om zelf meer stil te staan bij wat ons troost en voldoening brengt.
Anita's eigen ervaringen als ME patient maar ook mijn eigen ervaringen met ziek zijn en in het verleden een keer ernstig aan de rand schuren van overspannenheid zetten ons opnieuw aan het denken over wat leven nu eigenlijk een mooi leven maakt. Waar leef je als mens voor?
Is het je familie, de natuur, of een kleine bloem in een vaas. Wij merkten zelf allebei dat vooral de natuur een grote rol speelde in ons troost 'menu'. Wij maakten Ella en kleurden haar blik en zo ontstonden naast eindeloze pogingen van Ella (gespeeld door Anita trouwens) om haar bed op te maken, sobere opnames van boomtakken tegen een winterlucht, een lelie op de rand van hoogtepunt van bloei en wegkwijnen in een koelblauwe Chinese vaas.

Bij het project betrokken we overigens ook mensen van buiten. Zoals een groep negenjarige leerlingen van een basisschool in Amsterdam Oudzuid aan wie een workshop gaven waarin ze aan den lijve konden ervaren en uitdrukken wat een supertrage beweging is. De kinderen kregen de opdracht dagelijkse handelingen in de vertraagde stand zetten. Terwijl Anita de kinderen op het bewegen coachte, instrueerde ik een groepje in de fotografie. Met als hamvraag: hoe laat je zien dat iemand moe is. En, wat is een mooie, vertraagde foto?
Een foto is al een stilstaand beeld maar er ontstaat zoveel meer diepgang en verstilling als je als fotograaf een stapje verder gaat dan de huis tuin en keuken benadering. Zo leerden de kinderen meer over camerastandpunten en inzoemen. Ook mocht het beeld best bewegen. Een langzaam in elkaar zakkende klasgenoot werd door één van de kinderen prachtig bewogen in beeld gebracht. Het lichaam vervloeide als een windvlaag. Mooi.
Naast het benaderen van deze kinderen, lukte het ons ook om contact te leggen met een aantal mensen die aan ME lijden. Aan hen werd gevraagd om mee te schrijven aan de installatie, de internet versie wel te verstaan. Wat gebeurt er, vroegen we, als je je leven ordent volgens een abc principe? Welke handelingen komen in je dagelijks leven terug, welke handeling kosten buitensporig veel energie en welke dingen zijn gelukkig nog steeds prettig om te doen?

Bewegingen vertragen (Slow motion) leidt tot mooie resultaten, vrijwel altijd ontstaat er iets extra's als je een beweging een paar tandjes of meer terug zet, en een gewone handeling minder in de pas laat lopen met de tijd.

Ik hoop dat mensen niet zozeer massaal als wel in kleine getale met een open en nieuwsgierige houding naar de installatie komen kijken. De bezoeker van (moe) wordt uitgenodigd op een stoeltje aan het bed van Ella te gaan zitten en de filmpjes, foto's en teksten meditatief te ondergaan. Ofwel: er tijd voor te nemen. Het is een behoorlijke reis om er te komen omdat het in Amsterdam Zuidoost is (op de rand van Diemen Zuid weliswaar en bijzonder goed te bereiken) en de reis zelf ernaartoe zien wij ook als een vorm van onthaasting. We vragen bewust een bepaalde inzet van de bezoeker, zodat hij aan het denken wordt gezet over zijn eigen levenstempo. Ook is het een installatie die niet even in en uit te lopen is. De tijdsduur wordt door ons bepaald in tegenstelling tot een doorsnee expositie met hangend werk; de filmpjes duren een bepaalde tijd, het totale'programma' is zeker een uur. Ook dit is een een bewuste keuze.
Het is te hopen dat de moderne mens anno 2008 met zijn of haar drukke agenda, de moeite wil nemen om de reis te maken naar (moe). Gelukkig zijn er steeds meer mensen die oog en oor hebben voor een tragere manier van leven, denken en kijken en zich wat graag willen laten inspireren door (moe).
De installatie is gratis toegankelijk.


Emily Kocken ,
beeldend kunstenaar en schrijver en artistiek leider van Stichting Zero Amsterdam


De Multimedia installatie (Moe) was te zien
8 maart t/m 6 april 2008
Echtenstein 209
Amsterdam Zuidoost

Inmiddels is er een boek en dvd over verschenen.
Voor meer informatie:
www.stichtingzero.nl of 06 - 36135774